Các cụ cao niên trong làng cho biết, đình Phương Độ được xây dựng thời Lê, khoảng thế kỉ thứ XV, là một trong những di tích kiến trúc nghệ thuật lớn nhất tỉnh Thái Nguyên còn lại đến ngày nay. Đình ban đầu dựng gần bờ sông, đến năm 1901, được chuyển vào giữa làng như vị trí ngày nay. Những nét kiến trúc đặc trưng từ thời Lê đến nay vẫn cơ bản giữ được nguyên vẹn.

Theo tư liệu còn lưu giữ lại tại đình, đình Phương Độ thờ hai danh tướng thời vua Hùng là Cao Sơn và Quý Minh, tương truyền hai vị tướng này có công lớn trong việc đánh giặc phương Bắc, giữ yên bờ cõi nước ta. Bên cạnh đó, đình còn phối thờ danh tướng Dương Tự Minh thời Lý. Ông là người dân tộc Tày ở Thái Nguyên, có công rất lớn đánh và dẹp quân xâm lược phương Bắc và là người xây dựng mảnh đất Thái Nguyên trù phú.

Đình Phương Độ

Đình Phương Độ là ngôi đình mang kiến trúc độc đáo thời Lê với hệ thống cột cái, cột quân, xà… làm bằng gỗ lim. Từ xa, nhìn vào khu đình là nơi thờ tự cổ kính nổi bật. Mái đình lợp ngói mũi, 4 góc cong vút ẩn hiện dưới tán cây đa cổ thụ. Hướng của đình quay phía Tây, trước cổng đình là ao bán nguyệt, xung quanh có tường xây bao bọc. Đình được dựng lên bởi 48 cột, các cột và hầu hết các vật liệu làm đình đều làm bằng gỗ lim, nhiều thế kỉ trôi qua vẫn giữ được màu đen bóng.

Đình Phương Độ 3 gian, 2 chái, mái lợp ngói mũi hài, bốn góc mái bằng gỗ cong vút, các cột bằng gỗ lim chuyển từ trong Thanh Hóa ra, ván lát xung quanh được chạm trổ các bộ tứ linh (Long, Lân, Quy, Phượng) rất khéo léo công phu. Trên nóc mái đình được trang trí theo kiểu "Lưỡng long chầu nguyệt" đạt trình độ nghệ thuật cao. Ở trong đình: Trên, dưới các đầu trụ, câu đầu và xà ngang, dọc đều được trang trí hoa văn, trạm trổ các bộ "Tứ linh", nét nghệ thuật tiêu biểu thời Lê công phu, khéo léo.

Hiện đình vẫn còn lưu giữ các hiện vật có giá trị như: 1 sắc phong và 2 bức Đại tự thờ Dương Tự Minh thời Khải Định; Bàn hương án của cuối thời Lê đầu thời Nguyễn; Bát hương sành cổ (thời Lê); Hai cây nến đồng cao 0,8m (thời Lê) và các đồ vật quý như: Kiệu, bát hương, hương án… được trang trí và trạm trổ hoa văn tinh tế.

Không chỉ về kiến trúc, Đình phương Độ vẫn còn giữ được dáng vẻ uy nghiêm, cổ kính, nét đặc trưng riêng có, là Di tích Quốc gia có giá trị đặc biệt về lịch sử và nghệ thuật điêu khắc. Truyền thuyết và lễ hội đình Phương Độ thực sự trở thành một nhu cầu sinh hoạt văn hóa tự ngàn xưa của Nhân dân vùng Phú Bình.

Năm 1993, Bộ Văn hóa và Thông tin, nay là Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã ban hành quyết định công nhận Đình Phương Độ là Di tích Lịch sử cấp Quốc gia.