Còn nhớ, khi vào tuổi mười tám, đôi mươi, người thanh niên yêu nước dân tộc Tày ở vùng đất biên ải đã quyết tâm ra đi làm cách mạng. Tại Quảng Tây (Trung Quốc), ông tham gia tổ chức Việt Nam thanh niên cách mạng đồng chí Hội và sớm trở thành đảng viên đầu tiên của Đảng Cộng sản Đông Dương.

Trong cuộc đời hoạt động cách mạng sôi nổi và nhiệt thành của mình, đặc biệt là trên cương vị Bí thư Xứ ủy Bắc Kỳ, Ủy viên Thường vụ Trung ương Đảng, ông đã có những đóng góp quan trọng tới thắng lợi của đường lối lãnh đạo của Đảng. Bác Hồ đã từng khẳng định, cùng với các đồng chí như Trần Phú, Lê Hồng Phong, Nguyễn Thị Minh Khai, Hà Huy Tập, Hoàng Văn Thụ và trăm nghìn đồng chí khác đã đặt lợi ích của Đảng, của cách mạng, của giai cấp, của dân tộc lên trên hết, lên trước hết. Các đồng chí đó đã tin tưởng sâu sắc, chắc chắn vào lực lượng vĩ đại và tương lai vẻ vang của giai cấp và của dân tộc. Các đồng chí ấy đã vui vẻ hi sinh hết thảy, hi sinh cả tính mệnh mình cho Đảng, cho giai cấp, cho dân tộc.

Là một nhà cách mạng yêu văn thơ và hay sáng tác thơ văn, nên trước khi bị đưa ra trường bắn, ông đã làm bài thơ gửi cho bạn tù, đồng thời là người bạn đời đã đính ước, đồng chí Phạm Thị Vân (Hoàng Ngân)- bài thơ “Nhắn bạn”- một bài thơ thể hiện khí phách kiên cường của người cộng sản: “Việc nước xưa nay có bại thành/ Miễn sao giữ được chọn thanh danh/ Phục thù, chí lớn không hề nản/ Ngọc nát còn hơn giữ ngói lành/ Thân dẫu lao tù lâm cảnh hiểm/ Chí còn theo dõi buổi tung hoành/ Hỡi bạn gần xa đang chiến đấu/ Trước sau xin giữ tấm lòng thành!”.

Tượng đài Hoàng Văn Thụ

Bài thơ thể hiện ý chí sẵn sàng xả thân vì Tổ quốc, dù “ngọc nát” còn hơn “giữ ngói lành”, sự kiên trung đến giây phút cuối cùng của người chiến sĩ cách mạng. Cho đến bây giờ, bài thơ vẫn còn nguyên giá trị. Năm 1994, bài thơ được khắc vào bia đá đặt tại khuôn viên tượng đài đồng chí Hoàng Văn Thụ ở TP Lạng Sơn, tỉnh Lạng Sơn. Trước bài thơ “Nhắn bạn”, năm 1940, nhà thơ, chiến sĩ cách mạng Hoàng Văn Thụ còn có bài thơ “Đoạn tuyệt” một bài thơ hay thể hiện được chí khí “giàu sang không thể quyến rũ, nghèo khó không thể chuyển lay, uy vũ không thể khuất phục”.

Theo nguồn tư liệu đáng tin cậy thì, trước khi đi hoạt động cách mạng, ông đã được cha mẹ cưới cô gái người dân tộc tên Nông Thị Bay, con gái ông đội Hiển, một võ quan sơ cấp của Pháp. Ông Hiển đã nhiều lần viết thư dụ Hoàng Văn Thụ về hợp tác với Pháp để có một cuộc sống vinh hoa, phú quý. Nhưng ông viết bài thơ Đoạn tuyệt để khẳng định quan điểm của mình: “Đọc mấy lời trong thư cha dụ dỗ/ Dòng lệ con hoen ố mảnh nhung y/ Nhớ ngày nào con cất bước ra đi/ Trong trí dũng con ghi đầy kiêu hãnh!/ Kìa lưỡi kiếm máu quân thù còn dính/ Mà anh hùng tim lạnh bả hư vinh/ Trong phong ba vùng vẫy bóng ngạc kình/ Tham mồi béo nên nộp mình cho ngư phủ/ Chốn rừng xanh tung hoành con mãnh hổ/ Ham mồi ngon nên ủ rũ chốn chuồng con!/ Bả vinh hoa làm mờ mịt cả tâm hồn/ Nào lay chuyển lòng son dạ sắt!/ Núi Hồng Lĩnh còn mịt mù u uất/ Dòng Nhị Hà còn chứa chất hờn căm/ Thì đời con là của cả giang sơn/ Dù giá rét mưa đông chi xá kể/…/ Cha hít thở những hương trầm thơm ngát/ Pha những mùi máu thịt của lê dân/ Thì mũi con đang ngạt thở, cổ khô khan/ Tai vọng tiếng hờn oan bao thảm cảnh/…/ Cha say mê bên thiếu nữ yêu kiều/ Con tận tụỵ với tình yêu Tổ quốc/ Cha thì đem tài năng và trí óc/ Mưu vinh thân là mục đích cuối cùng/ Thì con đang mang xương trắng máu hồng/ Để cứu vớt non sông là ý nguyện…”.

Ngoài ra, ông còn viết nhiều bài thơ chữ Hán, mà một trong số đó có bài “Nguyệt ảnh”, tạm dịch là “Trăng soi”: “Trăng sáng lung linh chiếu khắp nơi/ Những ai đau khổ, những ai cười/ Những ai đầm ấm đêm sum họp/ Bao kẻ lênh đênh ở cuối trời” (1941). Đây là bài thơ ông làm trong chuyến đưa các đại biểu từ miền xuôi lên Pác Bó dự Hội nghị Trung ương Đảng lần thứ VIII. Đặc biệt, ông còn là tác giả của bài “Sli cách mạng”, dựa theo điệu Sli (Si)-lượn của đồng bào Tày-Nùng Việt Bắc. Trong đó có những câu thơ mãi nhớ: Người ta vẫn gọi xứ Đông Dương, xứ đẹp giàu/ Nhưng nay co quắp như con nhộng/ Chưa mọc cánh bay ra cuộc sống/ Từ Mục Nam Quan tới Cà Mau/ Sli ca nhiều tiếng, áo nhiều màu/ Muôn vạn trái tim cùng đập nhịp/ Muốn thoát xiềng gông, muốn ngửng đầu…

Cuộc đời và sự nghiệp cách mạng cũng như những dòng thơ đầy chất “thép” mà vẫn mênh mông bát ngát tình của ông đã tạo nên nguồn cảm hứng cho giới văn nghệ sĩ và đồng bào, đồng chí sáng tạo ra nhiều tác phẩm văn học nghệ thuật có giá trị. Đáng chú ý là nhà cách mạng, nhà thơ, đồng thời là một trong những vị lãnh tụ tiền bối của Đảng - đồng chí Trường Chinh (bút danh Sóng Hồng) đã có những vần thơ như neo, như khắc làm lay động lòng người: “Hôm nay đứng trước mộ anh/ Bùi ngùi nhớ lại/ Những năm tháng cùng nhau bôn ba xuôi ngược/ Tuyên truyền cổ động, chinh phục lòng người/ Nhớ những khi ấp ủ giữa lòng dân/ Chia bát cơm khoai, bẻ đôi củ sắn/ Nhớ những phen thoát vòng vây địch/ Ngủ bờ ngủ bụi, vượt mọi chông gai/ Nhớ những độ lội suối trèo non/ Gặp bạn gần xa, ra vào biên giới/ Nhớ những đêm chụm đầu suy nghĩ/ Xem xét tình hình, bàn bạc phương châm, đường lối/ Và những lúc tìm nhân chắp mối, gây lại phong trào/ …/ Hỡi anh/ Người bạn chiến đấu quang vinh/ Người cộng sản anh hùng/ Đã cảm tử cho Đảng quyết sinh/ Anh nằm đây, nhưng chí anh vẫn/ Dọc ngang trời đất, Bốn biển tung hoành/ Anh không chết/ Không, anh vẫn sống” (Viếng mộ anh Hoàng Văn Thụ).

Tấm gương sáng trong của ông không chỉ là nguồn cảm hứng cho đồng đội, đồng chí cùng thời, mà còn là nguồn cảm hứng cho các thế hệ tiếp nối trên tất cả các lĩnh vực về văn học nghệ thuật. Nhạc sĩ Phạm Minh đã từng gọi ông là “Ánh sao tỏa sáng khắp nơi nơi”. Còn nhà văn Nguyễn Xuân Hưng dựa trên tiểu thuyết “Hoa bất tử” của nhà văn Nguyễn Trường Thanh, để viết kịch bản cho bộ phim “Tuổi trẻ Hoàng Văn Thụ”, do Hãng phim Hội Nhà văn sản xuất. Bộ phim xoay quanh cuộc đời chiến đấu của người Cộng sản kiên trung, đồng chí Hoàng Văn Thụ. Phim cũng có hình ảnh một số nhân vật lịch sử, những người bạn chiến đấu của Hoàng Văn Thụ như Lê Hồng Phong, Hồ Tùng Mậu, Tô Hiệu, Hoàng Ngân... “Tuổi trẻ Hoàng Văn Thụ” còn là tên một tác phẩm của nhà văn Tô Hoài được bạn đọc cả nước yêu thích.

Có thể nói, các tác phẩm văn học, nghệ thuật, thơ ca, âm nhạc ca ngợi tấm gương người chiến sĩ, liệt sĩ cách mạng anh hùng Hoàng Văn Thụ còn đó rất nhiều. Điều đó chứng tỏ rằng, ông không chỉ là nhà lãnh đạo tiền bối tiêu biểu của Đảng và cách mạng Việt Nam mà còn là một cán bộ không ham danh lợi, sống bình dị, nêu gương sáng về sự trung thành, lòng tận tụy phục vụ Tổ quốc, phục vụ Nhân dân; mẫu mực về đạo đức cách mạng, cần, kiệm, liêm, chính, khiêm tốn, giản dị, chí công vô tư… Vì vậy, hiện nay, ngoài việc đẩy mạnh học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh, thì việc học tập tấm gương đạo đức cách mạng sáng ngời của các vị lãnh đạo tiền bối, trong đó có đồng chí Hoàng Văn Thụ, để qua đó mà sửa mình, mà nỗ lực phấn đấu vươn lên xây dựng đất nước mạnh giàu, đưa Việt Nam vươn lên sánh vai với các cường quốc năm châu, như Bác Hồ mong đợi lúc sinh thời.

Vâng, “Anh Thụ ơi! Kìa xem muôn vạn/ Lớp hùng binh ngạo nghễ tưng bừng/ Tuốt gươm thề thốt vang lừng/ Gương Hoàng Văn Thụ ta cùng noi theo…”.