Nhạc sĩ Nguyễn Văn Tý sinh ngày 5/3/1924 tại TP Vinh (Nghệ An), quê gốc ở Sóc Sơn, Hà Nội. Bố ông là một nghệ sĩ đồng quê biết nhiều điệu hát và thạo chơi đàn dân tộc. Năm 1922 bố mẹ ông vào làm thợ ở nhà máy xe lửa Trường Thi Vinh. Thuở nhỏ Nguyễn Văn Tý học ở Trường Quốc học Vinh, được một giáo viên người Pháp dạy nhạc lí và thực hành trên đàn Piano. Khi tham gia “hướng đạo sinh”, một cố đạo người Tây Ban Nha cho vào giàn nhạc nhà thờ, vừa hát thánh ca, vừa học chơi đàn, học hòa thanh, hát bè... Ông còn được một nhạc sĩ người Hoa tên là Mạnh Hinh dạy chơi đàn Guitar Hawaii.

Năm 1945 Nguyễn Văn Tý tham gia phong trào Việt Minh. Là một trong những người sáng lập đoàn kịch thơ, kịch nói của Đoàn Thanh niên cứu quốc Nghệ An. Ông bắt đầu sáng tác từ năm 1947 với 2 bài hát “Ai xây chiến lũy” và “Phụ nữ bầy tui”. Năm 1950, ông nhận nhiệm vụ xây dựng đoàn Văn công Sư đoàn 304 sau đó làm Trưởng đoàn. Cuối năm ấy ông viết bài hát “Dư âm” nổi tiếng.

Cuối năm 1957, ông cùng các nhạc sĩ Nguyễn Xuân Khoát, Đỗ Nhuận, Lưu Hữu Phước, Văn Cao được chỉ định thành lập Hội Nhạc sĩ Việt Nam. Sau ngày đất nước thống nhất, ông vào TP Hồ Chí Minh công tác ở Viện Nghiên cứu âm nhạc (cơ sở 2). Ông được tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh về Văn học nghệ thuật năm 2000.

Nhiều người nhận xét rằng, phần lớn các tác phẩm của nhạc sĩ Nguyễn Văn Tý đều thiên về vẻ đẹp của người phụ nữ. Đúng vậy, nếu như nghe “Dư âm” ta nhớ mãi hình tượng người thiếu nữ dịu dàng, duyên dáng đầy lãng mạn; thì “Mẹ yêu con” làm thổn thức bao thế hệ, nhắc nhở công lao sinh thành dưỡng dục của cha mẹ: Mẹ thương con có hay chăng/ Thương từ khi thai nghén trong lòng/ Mấy nắng sớm rồi mưa chiều, chín tháng so chín năm…

Người mẹ trong “Tấm áo chiến sĩ mẹ vá năm xưa” cũng làm rung động hàng triệu trái tim chiến sĩ và các thế hệ thanh niên. Bởi ở đâu mẹ cũng cùng ta chia sẻ, nâng giấc, chăm sóc cho từng đứa con từ nắm cơm đến mảnh áo mẹ vá đêm đêm với cả tình yêu thương không bờ bến. Với tấm áo ấy, con đi khắp mọi miền Tổ quốc, sưởi ấm lòng con trên mọi nẻo đường hành quân bảo vệ và xây dựng Tổ quốc.

Lắng theo thời gian, theo nhịp bước của cách mạng và đời sống, hình tượng người phụ nữ luôn xuất hiện với những vẻ đẹp khác nhau, phong phú và đa dạng trong nhạc Nguyễn Văn Tý. Từ “Người chăn nuôi giỏi” đến “Em đi làm tín dụng”, rồi “Cô nuôi dạy trẻ”, “Tiễn anh lên đường”... tất cả đều toát lên được sự dung dị, một lòng chung thủy, sẵn sàng hi sinh hết thảy cho Tổ quốc.

Sẽ rất thiếu sót khi nói đến những ca khúc của nhạc sĩ Nguyễn Văn Tý viết về phụ nữ mà không nhắc đến “Bài ca phụ nữ Việt Nam” của ông. Một ca khúc đậm chất dân ca, dễ hát dễ thuộc, lại khái quát được nhiều mặt của người phụ nữ Việt Nam “vốn hay lam hay làm” qua mọi thời đại.

Năm 1980, trong chuyến công tác vào TP Hồ Chí Minh, tôi được các nhạc sĩ Phan Nhân, Lưu Cầu, Thanh Bình mời về thăm Bến Tre (quê hương của nữ tướng Nguyễn Thị Định), chúng tôi mời thêm nhạc sĩ Nguyễn Văn Tý cùng đi. Trước đó một ngày tôi đã đến nhà riêng thăm nhạc sĩ Nguyễn Văn Tý. Sau chuyến đi thực tế về xứ dừa, tuần sau, nhạc sĩ Nguyễn Văn Tý gửi ra Hà Nội cho tôi bài hát “Dáng đứng Bến Tre” cả bản nhạc và cả băng tiếng. Trước đó, tôi còn nhận ở ông nhiều bài hát khác với giọng xứ Nghệ đầy khiêm tốn, như các bài “Vượt trùng dương”, “Chim hót trên đồng đay”, “Trúng rồi các cụ ta ơi”, “Một khúc tâm tình của người Hà Tĩnh”, “Người đi xây hồ Kẻ Gỗ”, “Múa hát mừng chiến công”…

Từ Hà Nội, hay tin nhạc sĩ Nguyễn Văn Tý đã về với Tổ tiên, về với thế giới người hiền, tôi lặng người nhớ đến hình ảnh và giọng nói đầy chất Nghệ của ông mỗi lần chúng tôi gặp nhau.