Nhân dịp kỷ niệm lần thứ 467 năm, ngày đản sinh của Thánh Mẫu Liễu Hạnh, ngày 21/9/2024, tại Bảo tàng Phụ nữ, địa chỉ 36 Lý Thường Kiệt, Hà Nội, Nhà xuất bản Thế giới cho ra mắt ấn phẩm “Phủ Vân Cát – Nơi Thánh Mẫu giáng sinh lần thứ hai”. Chuyên khảo dày 272 trang, khổ 17x25cm in màu này là một công trình công phu của các nhà khoa học với nhiều tư liệu ảnh, bản vẽ và sơ đồ. Đây là lần đầu tiên các vấn đề về lịch sử của Phủ Vân Cát được nhìn nhận một cách mạch lạc. Từ thánh tích giáng sinh, các danh hiệu của Thánh Mẫu Liễu Hạnh, tới quá trình xây dựng và tôn tạo Phủ Vân Cát trong lịch sử, các nghi lễ phụng thờ Mẫu và đặc biệt là các câu đối – hoành phi và di văn Hán Nôm hiện còn lưu tại Phủ Vân Cát.

Sách gồm năm phần: Thánh tích giáng sinh tại Vân Cát, Nghệ thuật Kiến trúc, Nghệ thuật Điêu khắc Phủ Vân Cát, Nghi thức và lễ hội, Di sản Hán Nôm Phủ Vân Cát.

Phủ Vân Cát

Di sản nghệ thuật kiến trúc và điêu khắc của Phủ Vân Cát được PGS.TS Trang Thanh Hiền trình bày tại phần 2 và phần 3 nhằm chỉ rõ các giá trị đặc sắc, độc đáo thông qua việc phân tích các đặc điểm kiến trúc và tài khéo của cha ông, khiến công trình có vẻ đẹp cổ kính và mĩ lệ.

Phủ Vân Cát là một công trình kiến trúc khá độc đáo của thế kỉ XVIII - XIX. Đây có thể xem là công trình đặc sắc nhất còn lưu giữ được những giá trị cả về mặt kiến trúc cảnh quan đến các cấu kiện kiến trúc gỗ cũng như nghệ thuật chạm khắc trên đá. Nếu so sánh về nghệ thuật kiến trúc đền phủ thờ Mẫu ở miền Bắc thì Phủ Vân Cát là công trình có kiến trúc và quy hoạch kiến trúc đẹp và cổ nhất hiện nay.

Thông tin về cuốn sách: Tên sách: Phủ Vân Cát – Nơi Thánh Mẫu giáng sinh lần thứ hai, khổ 17x25cm, 272 trang. Tác giả: TS. Nguyễn Xuân Diện (chủ biên) PGS.TS. Trang Thanh Hiền, Trần Ngọc Đông, Dương Văn Vượng, KTS. Hoàng Anh Đức.

Trong hệ thống điêu khắc cổ Việt Nam, ba pho tượng đồng Tam Toà Thánh Mẫu Phủ Vân Cát có thể xem là những kiệt tác hiếm hoi của nghệ thuật tượng thờ Đạo Mẫu cuối thế kỷ XVIII.

Về di sản tư liệu Hán Nôm, Phủ Vân Cát còn lưu giữ được nhiều bia đá khắc các bài văn bia của các tác gia Hán Nôm danh tiếng như Long Cương Cao Xuân Dục, Đốc học Nguyễn Văn Tính, Vân Song Cư Sĩ; hệ thống hoành phi câu đối giàu giá trị tư liệu và văn chương, làm sáng rõ nhiều vấn đề về Thánh Mẫu Liễu Hạnh, về lịch sử của di tích và tín ngưỡng thờ Mẫu tại di tích quan trọng này./.

Một số nhận xét về cuốn sách:

Nhà văn Hoàng Quốc Hải:

“PHỦ VÂN CÁT- NƠI THÁNH MẪU GIÁNG SINH LẦN THỨ HAI” là công trình do các nhà khoa học có uy tín thực hiện. Đây là lần đầu tiên độc giả được chiêm ngưỡng vẻ đẹp của pho tượng Thánh Mẫu Liễu Hạnh ngay trang bìa. Bức tượng cổ này là tuyệt tác hiếm thấy trong hệ thống tượng Mẫu ở nước ta.

Sách đã giới thiệu có hệ thống sự xuất hiện của Thánh Mẫu Liễu Hạnh, bổ sung và hoàn thiện điện Mẫu từ Tam Phủ trở thành Tứ Phủ cùng qui mô điện thờ trong Phủ Vân Cát. Các tư liệu được trình bầy một cách khoa học, khiến người đọc dễ nhận dạng. Phần giới về nghệ thuật kiến trúc hệ thống điện thờ và các cung, phủ được trình bày hấp dẫn, lớp lang. PGS. TS. Trang Thanh Hiền cho ta biết các nhà thiết kế Phủ Vân Cát vẫn sử dụng lối kiến trúc truyền thống, nhưng kết hợp giữa “Nội công ngoại quốc” với “Trùng thiềm điệp ốc”. “Nội công ngoại quốc” nhằm phô diễn vẻ đẹp bên ngoài của công trình với hệ thống hành lang thoáng đãng. Còn “trùng thiềm diệp ốc” lại có ý thu gọn công trình cho thanh thoát. Với việc giải mã khá tường tận, người đọc như cảm nhận được vẻ đẹp trong từng thớ gỗ. Cảm nhận được nghệ thuật kiến trúc gỗ của ta trong hệ thống điện thần đã đạt tới đỉnh cao nghệ thuật, cũng như tài hoa trác việt của những người thợ mộc, thợ ngõa làng quê. Đây có thể xem là một di sản văn hoá rất đặc biệt của tín ngưỡng thờ Mẫu ở Việt Nam.

Đại Đức Thích Nhân Tuấn, Trụ trì chùa Thiên Phúc núi Vạn Đức, thị trấn Quảng Uyên, huyện Quảng Hoà, tỉnh Cao Bằng:

Sách “Phủ Vân Cát” đã cung cấp cho chúng ta thông tin về hành trạng của Thánh Mẫu Liễu Hạnh trong lần giáng sinh thứ hai cùng với những thông tin về kiến trúc nghệ thuật và tư liệu Hán Nôm tại Phủ Dầy Vân Cát. Cuốn sách rất hữu ích cho những người thuộc cộng đồng tín ngưỡng thờ Mẫu cũng như các nhà nghiên cứu và những ai yêu văn hoá truyền thống. Đây là nguồn tư liệu tổng hợp về Phủ Dầy Vân Cát đầy đủ nhất từ trước tới giờ. Độc giả có thể hiểu hơn và tiếp cận với nhiều thông tin tư liệu mà trước đó chưa từng công bố về một thánh địa quan trọng liên quan tới sự kiện giáng sinh lần thứ hai của Thánh Mẫu Liễu Hạnh, vị thần chủ của hệ thống điện thần Tứ Phủ trong tâm thức dân gian người Việt.

PGS. TS Nguyễn Thị Yên, Viện Nghiên cứu Văn hoá:

Đây là cuốn sách đầu tiên có kèm theo bộ ảnh giới thiệu một cách hệ thống về thần tích, kiến trúc, điêu khắc, lễ hội và di sản Hán Nôm của một di tích thờ Mẫu Liễu Hạnh ở quần thể di tích Phủ Dầy. Đóng góp nổi bật của cuốn sách là ở phần khảo cứu công phu, chi tiết về nghệ thuật kiến trúc và điêu khắc đồ thờ Phủ Vân Cát với những phân tích lần đầu công bố. Bên cạnh đó là hệ thống hoành phi câu đối và biển gỗ được giới thiệu theo thứ tự từng cung, kèm theo những hình ảnh minh họa cụ thể, sinh động. Ghi nhận, bộ ảnh đẹp và dày dặn, góp phần khắc họa và làm nổi bật những giá trị đặc trưng của nghệ thuật kiến trúc và điêu khắc đồ thờ cũng như hệ thống di sản chữ Hán Nôm của Phủ Vân Cát.