Ngược dòng thời gian, theo lịch sử Phật giáo Tiền Giang thì chùa Đức Lâm tọa lạc tại ấp Mỹ Thạnh, xã Mỹ Phong, là ngôi chùa cổ được thành lập sớm trên vùng đất Mỹ Tho. Chùa Đức Lâm được xây dựng trước chùa Bửu Lâm và xây dựng trước chùa Vĩnh Tràng hơn 100 năm.

Sách “Phật giáo Tiền Giang lược sử và những ngôi chùa” có chép rằng: Vào năm 1740, Ngài Tổ Trí, tự Khánh Hưng là đệ tử của Tổ Phật Tịnh - Từ Nghiêm ở chùa Long Hưng TP Biên Hòa, tỉnh Đồng Nai đến hành đạo tại vùng đất Mỹ Tho, gặp được bà phật tử giàu có ở xã Mỹ Phong mà người dân trong vùng thường gọi là Bà Lớn (vì bà là vợ của một quan lớn tại địa phương).

Bà Lớn đến nghe Tổ giảng Pháp nên phát tín tâm; lại thấy Tổ hành đạo không nơi nương tựa nên phát tâm cúng 3 mẫu đất vườn và xuất tiền để Tổ xây dựng một ngôi chùa, cũng là để có nơi cho người dân trong vùng quy tụ nghe Tổ giảng Phật pháp. Chùa Đức Lâm được hình thành từ đó.

Chùa Đức Lâm ở TP Mỹ Tho, Tiền Giang.

Chùa Đức Lâm ban đầu được xây dựng theo kiến trúc “nội công ngoại quốc”, khang trang, rộng rãi. Các khám thờ, bao lam, liễng, đối, quyển thư đều được sơn son thếp vàng rất đẹp. Sau khi xây dựng chùa khang trang, bá tánh đến nghe Pháp ngày càng nhiều. Tổ cũng bắt đầu thu nhận đệ tử xuất gia, mở lớp dạy giáo lí, chùa Đức Lâm trở thành ngôi chùa nổi tiếng lúc bấy giờ.

Trong số đệ tử xuất gia của Tổ có năm vị xuất chúng là: Thiền sư Tiên Thiện - Từ Lâm, sau này về trụ trì chùa Bửu Lâm; Thiền sư Tiên Kiến - Gia Đồ, sau kế nghiệp Tổ ở chùa Đức Lâm; Thiền sư Tiên Vân - Ấn Tông, sau về hành đạo Tổ đình Sắc Tứ Linh Thứu; Thiền sư Tiên Tường - Bảo Quan, sau trụ trì chùa Đức Lâm; Thiền sư Tiên Cầu - Từ Nhượng, sau trụ trì chùa Hội Tôn tỉnh Bến Tre. Có thể nói, trong 2 thế kỉ XVIII và XIX, chùa Đức Lâm là chốn dừng chân tu học của các vị danh Tăng của vùng đất Nam Bộ.

Thế nhưng, năm 1946, chùa bị phá hủy hoàn toàn, các tín vật của các vị Tổ hành đạo và tu học ngày xưa hầu như không còn. Hòa bình lập lại, phật tử địa phương cùng nhau trùng tu lại ngôi chùa nhưng thay đổi hoàn toàn với kiến trúc ban đầu. Các di vật còn lại chỉ gồm các bộ lam và bức đại tự “Đức Lâm Tự”; 3 pho tượng Phật Di Đà và các long vị của 9 vị Tổ các đời trụ trì tại Đức Lâm.

Theo Trưởng Ban Trị sự Phật giáo tỉnh, năm 1998, sau khi Hòa thượng Thích Hoằng Đức viên tịch, Đại đức Thích Lệ Năng là đệ tử xuất gia của Hòa thượng đã kế vị trụ trì chùa Đức Lâm, chăm lo Tam Bảo và hướng dẫn phật tử tu tập cho đến ngày nay.

Năm 2013, nhận thấy ngôi chánh điện trước đây được làm bằng gỗ, vách ván, mái lợp ngói, nền lát gạch tàu; nhưng theo thời gian bị xuống cấp, kèo cột bị mối mọt ăn gần hết nên Đại đức Thích Lệ Năng đã phát nguyện khởi công xây mới lại ngôi chánh điện bằng bê tông cốt thép kiên cố, theo kiến trúc “thượng lầu, hạ hiên”, chiều ngang rộng 13,5m, chiều dài 19m.

Bên trong chánh điện, bậc trên cùng thờ tôn tượng Đức Phật Thích Ca Mâu Ni; bậc kế tiếp thờ 3 pho tượng Phật A Di Đà, đều là những tượng cũ của chùa trước đây còn lưu lại. Hai bên phía trước chánh điện là ban thờ đức Hộ Pháp Vi Đà và Tiêu Diện Đại Sĩ. Phía sau chánh điện là Tổ đường, thờ bức phù điêu Tổ sư Đạt Ma, long vị các Hòa thượng tiền bối. Bên trên là cuốn thư “Tổ Ấn Trùng Quang”, hai bên tả hữu là bàn thờ Ngọc Hoàng và các tượng cũ.

Sau khi ngôi chánh điện được hoàn thành khang trang, Đại đức Thích Lệ Năng tiếp tục xây dựng lại cổng tam quan, xây tường rào, sân chùa, xây Quan Âm các, tôn tạo lại khu vườn tháp Tổ.

Ngôi chánh điện của chùa trước đây bị hư hại, Đại đức Thích Lệ Năng cũng cho phục dựng lại, bố trí làm Trai đường và phòng khách để có nơi nghỉ chân cho khách Tăng thập phương. Ngày nay, tuy không còn giữ lại được không gian và những nét cổ kính như lúc ban đầu, nhưng có dịp đặt chân đến chùa Đức Lâm, du khách không khỏi ngỡ ngàng bởi vẻ đẹp hài hòa của ngôi cổ tự, nơi còn lưu lại dấu tích của người xưa trong giai đoạn đầu có mặt trên mảnh đất sông Tiền.