Ga Hà Nội là một trong những địa danh chứng kiến nhiều thăng trầm lịch sử của Thủ đô. Đặc biệt, nơi đây từng diễn ra một trong những trận chiến đấu lớn, mở đầu cuộc kháng chiến toàn quốc, ngày 19/12/1946.

Trước đó, ngay sau khi Cách mạng Tháng Tám thành công, ga Hà Nội đã cùng cả nước đấu tranh chống thù trong giặc ngoài; chi viện cho Nhân dân Nam Bộ kháng chiến. Ngày đêm các đoàn tàu hối hả đưa những đoàn quân Nam tiến, chống quân xâm lược thực dân Pháp.

Hình ảnh tư liệu quý hiếm về Ga Hàng Cỏ những năm 1900

Ngày 19/12/1946, cuộc kháng chiến chống giặc bùng nổ trong toàn quốc. Với thế chủ động ban đầu, vệ quốc đoàn và tự vệ ga đánh bật quân Pháp ra khỏi nhà ga và lật đổ các toa tàu làm vật cản giặc từ hai hướng Bắc, Nam. Khu Đấu Xảo, dọc đường Hàng Lọng (đường Lê Duẩn hiện nay).

Vùng ga Hàng Cỏ, tự vệ và Nhân dân lập chướng ngại vật bằng toa tàu, giường, tủ, cột điện để chặn xe tăng, xe cơ giới địch. Tuy vũ khí thô sơ nhưng với tinh thần dũng cảm, bộ đội, tự vệ ga đã bắn cháy một xe tăng, hai xe quân sự của giặc; làm chủ vùng ga suốt đêm 19/12/1946.

Với ý đồ chiếm giữ bằng được ga Hàng Cỏ, sáng 20/12/1946, thực dân Pháp tăng cường lực lượng hòng đánh chiếm mục tiêu. Bị quân ta chặn đánh ở đầu phố Hàng Lọng, chúng phải trở lại Cửa Nam, xuống Hỏa Lò, rồi lên khu Đấu Xảo. Từ đây, địch dồn sức đánh chiếm ga. Tự vệ dũng cảm chiến đấu nhưng vũ khí cạn dần nên phải rút lui, sau khi đã tháo dỡ, di chuyển một số thiết bị xe lửa đưa ra ngoài.

Ga Hà Nội ngày nay

Tuy phải rút nhưng bộ đội, tự vệ vẫn bám sát tình hình kẻ thù; vận động công nhân không đi làm việc cho chúng và tìm cách đánh phá, không cho ga hoạt động trở lại.

Đêm 28/12/1946, Vệ quốc đoàn và tự vệ ga tập kích khu vực ga, đánh phá nhà dầu Sen ở phố Khâm Thiên, diễn ra trong một tuần. Đạn pháo 75 li của ta bắn vào các nơi có giặc, làm cháy một số xe quân sự của chúng. Tự vệ Vũ Giáp và Nguyễn Quang dũng cảm dùng súng đại liên bắn khống chế, tạo điều kiện cho đồng đội xung phong vào ga diệt địch, thu nhiều súng đạn rồi rút ra an toàn. Tiếp đó, đêm 15/1/1947, ba tiểu đoàn bộ đội cùng tự vệ ga Hàng Cỏ tập kích vào vùng Ô Chợ Dừa, diệt hàng trăm tên Pháp đang gây tội ác với bà con dân phố…

Năm 1964, bị thất bại nặng nề ở chiến trường miền Nam, đế quốc Mỹ điên cuồng cho các loại máy bay đánh phá miền Bắc. Cán bộ, công nhân ga Hà Nội đã kiên cường bám trụ, vừa tổ chức sản xuất, bảo đảm giao thông vừa chiến đấu. Nhiều đoàn tàu chở bộ đội, vũ khí đạn dược, lương thực chi viện cho chiến trường miền Nam, bảo đảm an toàn. Tự vệ của nhà ga phối hợp với các đơn vị bạn tổ chức chiến đấu với máy bay giặc bằng súng 12 li 7, trung liên, K44 đặt trên nóc nhà ga.

Hàng nghìn đoàn tàu với 20 triệu lượt hành khách, 10 triệu tấn hàng hóa được cán bộ, công nhân ga Hà Nội thực hiện chu đáo, an toàn. Mạch máu giao thông đường sắt bảo đảm thông suốt từ ga Thủ đô tới mọi miền đất nước.

Với thành tích sản xuất, chiến đấu chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ, năm 2005, ga Hà Nội được Đảng, Nhà nước trao tặng danh hiệu “Anh hùng Lực lượng vũ trang Nhân dân”; được thưởng Huân chương Chiến công hạng Ba và gắn biển: “Di tích cách mạng, kháng chiến”.