Sống lại nghề đóng cối xay nhờ du lịch
Nhịp sống văn hóa 10/01/2020 12:09
Cụ Trường kể: “Nghề đóng cối có từ đời ông cố tôi, rồi ông nội, cha tôi cũng làm. Khi tôi 10 tuổi theo cha học nghề, lúc có vợ con ra ở riêng thì tự đi làm”. Tuy nhiên, chiến tranh kéo dài, nghề đóng cối xay tre buộc phải khép lại. Sau ngày đất nước giải phóng, cụ và bà con ở đây mới có điều kiện nối lại nghề xưa để mưu sinh.
Ngày chưa có máy xay xát lúa bằng điện như bây giờ, nhà nào cũng có nhu cầu mua sắm cối xay tre, nên nghề rất phát triển. Cứ mỗi buổi sớm sau ăn sáng, cụ gánh thùng đồ nghề đi đến các làng quê trong huyện và tỉnh, thậm chí không ít lần bắt xe đò ra tới Quảng Bình để đóng cối. “Có điều kiện thì mỗi nhà làm một cái, còn không thì hai, ba nhà làm một cái. Nghề làm cối xay được trả công theo kiểu “Thợ mộc ăn ngày, thợ xay ăn cối”. Ví dụ, giá năm trăm hay một triệu một cối, mình làm mấy ngày cũng thế, giá trị theo cối xay, nhưng phải đủ điều kiện để xay ra gạo”, cụ Trường bộc bạch.
Theo cụ, nghề đóng cối xay là bách nghệ gồm mộc, đan lát, làm đất… đòi hỏi khéo tay, tỉ mỉ, nên học rất khó. Việc làm hoàn chỉnh một chiếc cối mất ít nhất 3 ngày. Hai ngày đầu, người thợ chuẩn bị đầy đủ vật tư, vật liệu như tre, gỗ, đất sét và muối ăn. Chọn tre phải đủ già để tránh mối mọt. Sau khi chẻ xong tre thì chẻ răm, đan lồng, làm chân, ngõng, tai, giằng cối… Gỗ làm răm cối cũng phải là gỗ tốt, chẻ mỏng và đều. Đất trộn thêm muối nhào kĩ cho kết dính rồi lèn vào lồng cối cho chắc. Khi đóng cối, răm đóng phải đều nhau. Để làm được một chiếc cối ưng ý, xay lúa không bị dập nát hoặc còn lúa không ra gạo, đòi hỏi người thợ phải thật khéo tay.
Khi có máy xát lúa bằng điện, nhiều người ở làng bỏ nghề, thỉnh thoảng, cụ vẫn đem tre, gỗ ra chẻ, rồi hì hục đóng cối cho đỡ nhớ và những tưởng sẽ phải bỏ nghề như bao người khác. Tuy nhiên từ năm 2008 đến nay, nhiều người làm du lịch tìm đến cụ đặt đóng cối xay tre. Cụ nhẩm tính, từ đầu năm đến nay đã làm cho khách hàng là chủ các quán cà phê, bảo tàng, nhà cổ, khách sạn… ở nhiều địa phương trong cả nước, như: Huế 7 cái, TP Hồ Chí Minh 6 cái, Quảng Trị 3 cái...
Hiện tại, mỗi chiếc cối làm ra cụ bán với giá 2 triệu đồng. Cụ rất vui, nhưng không phải vì kiếm được nhiều tiền, mà vì nhờ còn có nhiều người quan tâm đến chiếc cối xay tre một thời gắn liền với đời sống con người, đã giúp cụ duy trì và làm sống lại nghề này.