Trọng người thầy đi liền với coi trọng sự học

Trong xã hội xưa, thầy giáo được coi là biểu tượng thiêng liêng cho sự học, là “khuôn vàng thước ngọc” của đạo đức, nhân cách để học trò học noi theo thầy mà trở thành người có đức, có nhân, có tài để giúp nước, giúp dân. Trong ba vị trí đặc biệt quan trọng của xã hội xưa “Quân - Sư - Phụ” thì người thầy chỉ đứng sau vua, người được xã hội, Nhân dân đặc biệt coi trọng và tôn vinh, là người mà Nhân dân gửi gắm niềm tin để giúp con em họ thành tài.

Ngay từ thời Hùng Vương, các vua Hùng đã chú trọng đến việc dạy chữ. Theo cuốn “Ngọc phả đình thôn Hương Lan” (xã Trưng Vương, TP Việt Trì, tỉnh Phú Thọ), vào thời Hùng Vương thứ 18, niên hiệu Hùng Duệ Vương, từ vua đến dân rất quan tâm đến việc học hành, tu thân và lập thân. Vua Hùng Duệ Vương đã mời hai vợ chồng thầy cô Vũ Thê Lang và Nguyễn Thị Thục (quê Bắc Ninh) vào cung dạy học cho Công chúa Tiên Dung và Công chúa Ngọc Hoa.

Khi thầy cô tạ thế, vua Hùng cùng người dân thôn Hương Lan vô cùng tiếc thương tiếc thầy cô, nên đã an táng ngay tại địa điểm thầy cô mở lớp dạy học. Nhà vua cũng cho phép thôn Hương Lan lập miếu để thờ cúng, hương hỏa cho thầy cô.

Thầy và trò Trường THPT Hạ Hòa (Phú Thọ) trong lễ khai giảng năm học mới.

Ngày xưa, không phải gia đình nào cũng có điều kiện để cho con em đi học và cũng không có sẵn trường lớp như bây giờ. Vì thế, gia đình nào có điều kiện thường mời thầy đến nhà để thầy dạy con mình, giúp con em đọc được chữ, học vỡ nghĩa sách thánh hiền để làm cơ sở học cao hơn rồi thi thố, đỗ đạt mong được ra làm quan giúp dân, giúp nước. Cũng có người thầy từ bỏ chốn quan trường về quê mở lớp dạy học cho con nhà nghèo và không ít học trò nghèo đã nghe lời thầy, hiếu học mà đỗ đạt thành danh.

Trong xã hội xưa, cái nghĩa “Tôn sư trọng đạo” được gắn với tính mô phạm, khuôn phép, nhân cách, đạo đức. Vì thế, thầy phải ra thầy, trò phải ra trò. Muốn được học trò tôn kính, thầy phải giữ đúng chữ “đạo thầy”, thầy phải là biểu tượng của nhân cách cao đẹp, đạo đức chuẩn mực và tài trí hơn người. Còn nếu không có được những điều trên, thầy sẽ bị xã hội khinh rẻ, bị học trò coi thường. Về phía học trò, cũng phải giữ đúng “đạo học trò”, biết nghe lời thầy, biết chăm chỉ học tập và biết ứng xử cho phải đạo. Nếu phạm lỗi phải biết kính cẩn xin lỗi và sửa chữa lỗi lầm.

Chính vì vậy, trò vi phạm, nhất là phạm lỗi đạo đức, thầy trách phạt, thậm chí dùng roi đánh vào tay, vào lưng, thậm chí từ chối sự giáo dục để học trò nhận ra lỗi lầm của mình, nhưng trò và gia đình không hề kêu ca, không trách mắng thầy, vì họ đều nhận thức được rằng, có như vậy, con em họ mới nên người, mới cố gắng học hành. Khi gặp thầy, trò phải chào hỏi một cách cung kính, theo đúng lễ nghĩa.

Không gì thay được nhân cách người thầy

Trong xã hội ngày nay, người thầy vẫn có một vị trí đặc biệt quan trọng. Mặc dù khoa học kĩ thuật phát triển, nhiều yếu tố hiện đại, tiện ích có thể tham gia vào quá trình giáo dục con người, nhưng có lẽ không gì có thể thay thế được vị trí của người thầy. Bởi lẽ, dù xã hội có phát triển như thế nào đi nữa, người thầy vẫn luôn là biểu tượng cho nhân cách, chuẩn mực đạo đức và là người truyền vào tâm hồn học trò những điều tốt đẹp, gieo mầm thiện để nhân lên những điều thiện trong tâm căn mỗi học trò. Dù các phương tiện trong quá trình giáo dục có hiện đại, tối tân đến đâu cũng chỉ là phương tiện mang tính hỗ trợ cho bài giảng của thầy còn vai trò quan trọng vẫn là người thầy trên bục giảng, là phấn trắng, bảng đen. Thầy là người truyền lửa ham học cho học trò, khơi lên trong các em những ước mơ, hoài bão để thổi bùng lên những khát vọng cao đẹp trong tương lai.

Vì thế, truyền thống “Tôn sư trọng đạo” vẫn còn nguyên giá trị. Tuy nhiên, cái nghĩa “Tôn sư trọng đạo” ngày nay có phần thay đổi so với xưa kia. Ở xã hội ngày nay, khoảng cách giữa thầy và trò không cách xa như trước. Mối quan hệ giữa thầy và trò không còn bị chi phối bởi những giáo lí nghiêm ngặt như trong xã hội xưa mà có phần được giảm nhẹ, giản hóa những quy định về lễ nghĩa. Vì thế, học trò ngày nay thể hiện sự kính trọng thầy bằng nhiều cách khác nhau chứ không bó hẹp như xưa.

Người thầy trong xã hội ngày nay vẫn phải là chuẩn mực của đạo đức, nhân cách và trí tuệ. Đặc biệt, khi xã hội phát triển, khoa học công nghệ đạt được những thành tựu to lớn, khi thế giới bước vào thời đại công nghệ 4.0, người thầy phải không ngừng học tập, trau dồi chuyên môn nghiệp vụ để bắt kịp với thời đại, đáp ứng được những nhu cầu ngày càng cao về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo.

Khi mặt trái của xã hội chi phối

Truyền thống “Tôn sư trọng đạo” ngày nay đã và đang bị chi phối bởi rất nhiều yếu tố tiêu cực. Những yếu tố này thuộc về nhiều phía, cả phía người thầy, phía xã hội, phía học trò. Về phía người thầy, có không ít thầy cô năng lực chuyên môn nghiệp vụ yếu, chưa đáp ứng được yêu cầu của giáo dục và đào tạo. Có không ít thầy cô vi phạm đạo đức nhà giáo, hành hung, bạo hành học trò, ép buộc học trò phải học thêm, tiêu cực trong thi cử... Điều đó đã ảnh hưởng không nhỏ đến đội ngũ các thầy cô giáo, một biểu tượng vốn thiêng liêng trong xã hội.

Về phía học sinh, có những em chưa ngoan đã có những hành động trái với đạo lí như cãi lại, chửi đánh, hành hung thầy cô khi mắc lỗi và bị xử lí. Những hành động này làm cho giá trị đạo đức xuống cấp nghiêm trọng, mối quan hệ thầy, trò bị hoen ố và giá trị của “Tôn sư trọng đạo” tuyệt nhiên không còn giữ được.

Còn về phía xã hội, khi mà cả xã hội tham gia vào quá trình giáo dục thì đã bộc lộ không ít những mặt trái, ảnh hưởng không nhỏ đến mối quan hệ thầy, trò. Cụ thể như, khi người dân bàn luận về một vấn đề nào đó trong giáo dục, đôi khi bàn luận một cách nóng vội, dẫn đến tranh luận một cách nảy lửa, thậm chí còn “ném đá” thầy cô không thương tiếc. Điều đó, đôi khi vô tình sẽ hạ thấp người thầy, hạ thấp giáo dục. Bên cạnh đó có không ít phụ huynh lợi dụng, mua chuộc thầy cô để che giấu những khuyết điểm, hay để con em mình có thành tích ảo...

Có thể nói, “Tôn sư trọng đạo” dù ở ngày xưa hay hôm nay và mãi mãi mai sau vẫn luôn là một nét đẹp không gì có thể thay thế được của dân tộc Việt Nam. Dù ở đâu, thời nào, người thầy vẫn giữ vai trò quan trọng trong sự phát triển của xã hội. Như Chu Văn An, người thầy tài cao đức trọng, biểu tượng thiêng liêng về hình ảnh người thầy của dân tộc Việt Nam đã nói: “Ta chưa từng thấy nước nào coi nhẹ sự học mà khá lên được”.