Đầu thế kỉ XX, nước Nga đã chuyển lên giai đoạn chủ nghĩa đế quốc nhưng lại mang nhiều tàn tích của chế độ phong kiến. Về nông nghiệp, 30.000 địa chủ chiếm 70 triệu đề-xi-a-tin (1 đề-xi-a-tin = 1,09 ha) và bản thân Nga hoàng và gia đình, họ hàng chiếm đến 7 triệu đề-xi-a-tin. Trong khi đó, nông dân Nga chiếm 4/5 dân số nhưng 65% số hộ ở nông thôn là bần nông, không có ruộng đất. Về công nghiệp, vào năm 1913, dù là một đất nước chiếm 1/6 diện tích thế giới nhưng tổng sản lượng công nghiệp của nước Nga chỉ chiếm 4% tổng sản lượng công nghiệp thế giới và đứng thứ 5 thế giới, sau các nước Mỹ, Anh, Pháp và Đức. Hầu như tất cả các ngành công nghiệp chủ yếu của Nga nằm trong tay tư bản nước ngoài và ngay từ năm 1890 tư bản nước ngoài chiếm tới 47% vốn đầu tư ở Nga. Công nhân ở Nga chiếm 10% dân số, năm 1913 là 12 triệu, trong đó 3,1 triệu là công nhân đại công nghiệp nhưng bị giới chủ bóc lột nặng nề nên đời sống hết sức cực khổ.

Ngày 7/11/1917, Cách mạng tháng Mười Nga thắng lợi. V.I.Lênin nhấn mạnh cuộc cách mạng này đã “mở đầu một thời đại mới trong lịch sử thế giới, thời đại thống trị của một giai cấp mới, giai cấp bị áp bức trong tất cả các nước tư bản và ở khắp nơi đều đang tiến tới một cuộc đời mới, tới chỗ chiến thắng giai cấp tư sản, tới chỗ thành lập chuyên chính vô sản, tới chỗ giải phóng nhân loại khỏi ách tư bản, khỏi những cuộc chiến tranh đế quốc chủ nghĩa”2.

Ngày 8/11/1917, V.I.Lênin được Đại hội Xô viết toàn Nga lần thứ II bầu làm Chủ tịch Hội đồng Dân ủy nước Nga Xô viết. Ngày 10/1/1918, Đại hội Xô viết toàn Nga lần III đã thông qua “Tuyên ngôn về quyền lợi Nhân dân lao động và bị bóc lột” khẳng định nước Nga là một nước xã hội chủ nghĩa với mục tiêu xóa bỏ chế độ người bóc lột người.

Đối với giai cấp công nhân và nền công nghiệp, vào ngày 14/11/1917, V.I.Lênin đã kí “Điều lệ về chế độ kiểm soát của công nhân”. Theo đó, công nhân được quyền kiểm soát toàn bộ quy trình sản xuất trên mọi lĩnh vực từ công nghiệp, nông nghiệp, thương nghiệp đến giao thông, vận tải và xí nghiệp, hợp tác. Vào ngày 28/6/1918, Sắc lệnh quốc hữu hoá toàn bộ nền đại công nghiệp được ban hành. Tới đầu tháng 9/1918 đã có hơn 3.000 xí nghiệp công nghiệp được quốc hữu hoá. Trong “Sáng kiến vĩ đại” được viết năm 1919, V.I.Lênin nhận định: “Chủ nghĩa cộng sản có nghĩa là năng suất lao động cao hơn (so với năng suất lao động dưới chế độ tư bản) của những công nhân tự nguyện tự giác, liên hợp với nhau, sử dụng kĩ thuật hiện đại”3.

Coi trọng việc nâng cao năng suất lao động, V.I.Lênin khẳng định: “Xét đến cùng thì năng suất lao động là cái quan trọng nhất, chủ yếu nhất cho thắng lợi của chế độ mới... Chủ nghĩa tư bản có thể bị đánh bại hẳn và sẽ bị đánh bại hẳn vì chủ nghĩa xã hội tạo ra năng suất lao động mới cao hơn nhiều”4. Trong “Những nhiệm vụ trước mắt của chính quyền Xô viết” được viết năm 1918, V.I.Lênin cho rằng, phải nâng cao trình độ học vấn và văn hóa cho quần chúng Nhân dân; nâng cao tinh thần kỉ luật, kĩ năng lao động, tính khéo léo của người lao động. Bên cạnh đó, V.I.Lênin nhấn mạnh về việc thi đua trong lao động và sản xuất. Trong bài “Tổ chức thi đua như thế nào” được viết năm 1918, V.I.Lênin khẳng định: “Chủ nghĩa xã hội không những không dập tắt thi đua, mà trái lại, lần đầu tiên đã tạo ra khả năng áp dụng thi đua một cách thật sự rộng rãi, với một quy mô thật sự to lớn, tạo ra khả năng thu hút thật sự đa số Nhân dân lao động vào vũ đài hoạt động khiến họ có thể tỏ rõ bản lĩnh, dốc hết năng lực của mình, phát hiện những tài năng Nhân dân sẵn có cả một nguồn vô tận, những tài năng mà chủ nghĩa tư bản đã giày xéo, đè nén, bóp nghẹt mất hàng nghìn hàng triệu. Nhiệm vụ của chúng ta hiện nay, khi chính phủ xã hội chủ nghĩa đang cầm quyền, là phải tổ chức thi đua”5.

Năm 1920, Hội đồng Dân ủy nước Nga Xô viết quyết định thành lập Ủy ban Quốc gia Điện khí hóa toàn Nga (GOELRO). V.I.Lênin đưa ra một khẳng định nổi tiếng: “Chủ nghĩa cộng sản là chính quyền Xô viết cộng với điện khí hóa toàn quốc... Chỉ khi nào nước ta đã điện khí hóa, chỉ khi nào công nghiệp, nông nghiệp và vận tải đã đứng vững trên cơ sở kĩ thuật của đại công nghiệp hiện đại, thì lúc đó, chúng ta mới có thể đạt được thắng lợi hoàn toàn”6. V.I.Lênin cũng khẳng định: “Cơ sở vật chất duy nhất của chủ nghĩa xã hội chỉ có thể là nền đại công nghiệp cơ khí có khả năng cải tạo cả nông nghiệp”7. Theo V.I.Lênin: “Việc đặt nền móng cho sự thực hiện kế hoạch điện khí hóa vĩ đại là cái sẽ cho phép chúng ta khôi phục nền đại công nghiệp và ngành vận tải trên một quy mô và một cơ sở kĩ thuật khiến có thể hoàn toàn và vĩnh viễn chiến thắng nạn đói kém, cảnh nghèo cùng”8.

Năm 1920, dưới sự phê chuẩn của V.I.Lênin, nước Nga Xô viết là nước đầu tiên cho phép người dân được nghỉ làm vào Ngày Quốc tế Lao động (1/5). Nước Nga Xô viết cũng đã quy định số giờ làm việc là 8 tiếng mỗi ngày cũng như nhiều phúc lợi xã hội khác cho người lao động.

Để nhanh chóng khôi phục kinh tế sau Nội chiến và can thiệp của 14 nước tư bản chủ nghĩa, tại Đại hội Đảng Cộng sản (Bolshevik) Nga lần thứ X (1921), V.I.Lênin đề ra “Chính sách kinh tế mới” (NEP) để thay thế “Chính sách cộng sản thời chiến” đã không còn phù hợp. Với nông nghiệp, nhà nước thay thế việc trung thu lương thực bằng việc đóng thuế lương thực. Sau khi nộp thuế, nông dân có toàn quyền mang lương thực dư thừa trao đổi trên thị trường. Với công nghiệp, trả lại cho chủ cũ những xí nghiệp nhỏ đã bị nhà nước tịch thu trước đó. Cho phép các nhà tư bản trong nước và nước ngoài mở các nhà máy và xí nghiệp. Với thương nghiệp, tư nhân được tự do buôn bán, trao đổi. Với tài chính tiền tệ, mở lại Ngân hàng Nhà nước. Bên cạnh đó là việc cải cách tiền lương, ban hành chế độ tiền thưởng. “Từ nước Nga của Chính sách Kinh tế mới sẽ nảy sinh nước Nga xã hội chủ nghĩa”9 - V.I.Lênin nhận định. Kết quả, năm 1921, vụ thuế lương thực đầu tiên đạt 90%. Từ năm 1922, thành thị đã có đủ lương thực - thực phẩm.

Đến năm 1922, Liên bang Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Xô viết (Liên Xô) được thành lập. V.I.Lênin được bầu làm Chủ tịch Hội đồng dân uỷ Liên Xô. Đánh giá về V.I.Lênin, Alexandra Kolontai (1872-1952), nhà ngoại giao nổi tiếng của Liên Xô khẳng định: “Có những cá nhân - hiếm thấy trong lịch sử loài người - là sản phẩm của một chuyển biến lớn lao đã chín muồi, đã tô đẹp cho cả một thời đại. Trong số những người vĩ đại về tinh thần và ý chí đó là Vlađimia Ilích Lênin... Như ở một tiêu điểm, Người đã tập hợp vào trong mình tất cả những cái gì của Cách mạng là nghị lực, là hùng mạnh, không ủy mị trong phá bỏ cái cũ và rất kiên quyết trong xây dựng cái mới”10.

1 Hồ Chí Minh: Toàn tập, tập 3, Nxb. Chính trị quốc gia Hà Nội, 2011, tr. 289

2 V.I. Lênin: Toàn tập, tập 44, Nxb. Tiến bộ, Mátxcơva, 1978, tr.184-185

3 V.I.Lênin: Toàn tập, tập 39, Nxb. Tiến bộ, Mátxcơva, 1977, tr. 25

4 V.I.Lênin, Toàn tập, tập 39, Nxb. Tiến bộ, Mátxcơva, 1980, tr. 25

5 V.I. Lênin: Toàn tập, tập 35, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2006, tr. 234

6 V.I. Lênin: Toàn tập, tập 26, Nxb. Tiến bộ, Mátxcơva, 1980, tr. 57

7 V.I. Lênin: Toàn tập, tập 44, Nxb. Tiến bộ, Mátxcơva , 1978, tr. 11

8 V.I.Lênin: Toàn tập, tập 43, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2006, tr. 266

9 V.I. Lênin: Toàn tập, tập 44, Nxb. Tiến bộ, Mátxcơva, 1978, tr. 358

10 Dẫn theo Ths. Trần Hà Uyên, “Học tập và noi theo tấm gương của V.I.Lênin và Chủ tịch Hồ Chí Minh vĩ đại”, Tạp chí Tuyên giáo điện tử, ngày 22/4/2011.