Gần hai năm nay, đại dịch Covid-19 diễn ra cực kì nghiêm trọng trong cả nước gây tổn thất vô cùng lớn về sức khỏe, tính mạng con người và kinh tế-xã hội. Ngành Y tế là lực lượng chủ công trên tuyến đầu, quyết định trong công cuộc phòng, chống để khống chế, kiểm soát dịch. Cống hiến lớn lao ấy của ngành Y tế Nhân dân ghi nhận, biết ơn.

Tuy nhiên, trong quá trình tổ chức thực hiện, Bộ Y tế với chức năng quản lí Nhà nước (gần 20 lĩnh vực chuyên ngành), trong đó có trang thiết bị y tế, dược… đồng thời có nhiệm vụ “Chủ trì, phối hợp với Bộ Tài chính và các bộ, cơ quan ngang bộ, cơ quan thuộc Chính phủ và UBND các tỉnh thực hiện việc quản lí giá thuốc theo quy định của pháp luật, tổ chức mua thuốc tập trung cấp quốc gia và chủ trì đàm phán giá thuốc theo quy định của pháp luật” (trích Điều 12 Nghị định số 75/2017/ NĐ-CP ngày 20/6/2017 của Chính phủ). Căn cứ quy định này thì Bộ Y tế cần xem lại nhận thức về cơ chế quản lí, phải chăng cơ quan chức năng đã buông lỏng việc điều hành mua sinh phẩm xét nghiệm (kit test) trong suốt quá trình chống dịch vừa qua?

Giá kít test “nhảy múa”

Bộ Y tế từng cho rằng kit, test xét nghiệm “không nằm trong danh mục thuốc phải quản lí và không kiểm soát do chưa có quy định” dẫn đến tình trạng thả nổi cho thị trường tự do điều tiết mặt hàng hết sức quan trọng này và ngân sách phải chi vô cùng lớn.

Bộ Y tế vận động các doanh nghiệp trong nước tự đàm phán, nhập khẩu về bán lại và chịu trách nhiệm về chất lượng và giá cả. Trong khi đó, Bộ Y tế đã cấp phép cho 97 loại test kit, gồm test xét nghiệm PCR, test xét nghiệm kháng nguyên và kháng thể. Đồng thời, trước 1/7/2021 vận dụng theo Thông tư số 13/TT-BYT, Bộ đưa ra hướng dẫn về giá xét nghiệm test là 238.000 đồng/mẫu.

Mặt hàng Test kít xét nghiệm Covid-19

Từ đó, hàng loạt doanh nghiệp tự đi đàm phán, nhập khẩu về với tổng số hàng trăm triệu test kit, có những doanh nghiệp chỉ mua làm quà tặng, còn phần đông bán lại cho Sở Y tế, cơ sở Y tế các địa phương. Trong khi dịch bùng phát, lây lan khắp 62/63 tỉnh, thành phố, nên khi doanh nghiệp nhập về chào giá và theo hướng dẫn của Bộ Y tế, các đơn vị, địa phương đều sẵn sàng mua “tắp lự”, không cần biết giá gốc, giá nhập miễn là có ngay test kít cho phòng, chống dịch. Đó là nguyên nhân dẫn đến “nhảy múa thiên biến vạn hóa” giá mặt hàng đặc biệt này.

Căn cứ hướng dẫn của Bộ Y tế, trước ngày 1/7/2021 giá test thống nhất 238.000 đồng/mẫu, các cơ sở Y tế công lập thực thanh thực chi và do BHYT chi trả. Đối với người dân mỗi lần xét nghiệm phải nộp đúng giá, có nhiều trường hợp phải nộp 250.000 đồng đến 300.000 đồng/mẫu, nếu xét nghiệm PCR thì giá 720.000 đồng/mẫu. Có thời gian, nhiều công nhân ở các tỉnh phía Nam đi làm cứ 3 ngày xét nghiệm một lần, qua trạm kiểm dịch phải test nhanh, tiền lương không đủ. Có thành phố xét nghiệm cho hàng chục triệu lượt người dân để tìm ra F0, chi phí ngân sách rất lớn. Theo Bộ Y tế trước ngày 20/8 giá test vẫn rất cao nhưng sau đó giá kit test giảm nhanh từ 20.000 đồng đến 70.000 đồng/mẫu nhưng thực tế vẫn “nhảy múa” ở giá: 100.000 đồng đến 180.000 đồng/mẫu. Với test PCR có 5 loại trong nước và 25 loại nhập khẩu với giá 180.000 đồng đến 470.000 đồng/mẫu.

Về mặt hàng này, Bộ Y tế bộc lộ sự lúng túng, thả nổi dẫn đến giá “nhảy múa” không kiểm soát và ngăn chặn sớm hơn được.

Tại sao không tổ chức đấu thầu tập trung?

Theo thông tin từ Bộ Y tế, thì “Giá test xét nghiệm do doanh nghiệp tự công bố và tự chịu trách nhiệm. Các địa phương có thể tham khảo trong triển khai đấu thầu mua sắm. Bộ Y tế hiện không đàm phán cũng như không kiểm soát giá thiết bị y tế này do chưa có quy định”. Có nghĩa là, Bộ Y tế không coi sinh phẩm xét nghiệm (test kít) là thuốc, không quy định trong danh mục ngành quản lí.

Cách diễn giải này tưởng có lí nhưng thật vô lí. Hóa chất, dung dịch dùng cho dược thì được quản lí còn sinh phẩm xét nghiệm lại không thuộc danh mục quản lí để rồi thả nổi cho các doanh nghiệp tự tung tự tác nhập về, liệu có phù hợp với quy định tại Điều 12 Nghị định số 75/2017/NĐ-CP về Nhiệm vụ và quyền hạn của Bộ Y tế nêu ở trên hay không?

Không quản lí nhưng lại huy động các doanh nghiệp lớn đi đàm phán, nhập khẩu cho ngành, không thuộc danh mục quản lí lại cấp phép cho 97 loại test kit được sử dụng đại trà? Mặt khác, trong cuộc phòng, chống dịch vào thời điểm “nước sôi lửa bỏng” nhất, Quốc hội ban hành Nghị quyết số 30/2021/QH15 ngày 28/7/2021 trao quyền chủ động cho Chính phủ; Chính phủ cũng có Nghị quyết số 86/NQ-CP ngày 6/8/2021 thực hiện Nghị quyết của Quốc hội thì cớ gì không áp dụng giải pháp cấp bách mua tập trung test xét nghiệm để phân phối cho các địa phương sử dụng? Đây chính là kẽ hở về quản lí Nhà nước khiến cho giá test xét nghiệm “nhảy múa” như làm xiếc trong thời gian qua.

Trên thị trường thế giới, giá test kit chỉ dao động từ 1,5 USD đến 2,5 USD/bộ. Một doanh nghiệp Hàn Quốc chào với giá 2 USD/test kít với số lượng không hạn chế do năng lực hãng này có thể sản xuất 100 triệu test kít/tháng.

Có loại test kít kê khai giá 160.000 đồng đến 198.000 đồng nhưng giá bán lẻ chỉ 130.000 đồng đến 150.000 đồng (tùy cửa hàng). Bộ Y tế công bố giá loại test 198.000 đồng nhưng sau một ít ngày giảm xuống 128.000 đồng. Như vậy, giá bán thực tế sẽ thấp hơn so với giá công bố.

Tại hội nghị trực tuyến với Thủ tướng Chính phủ ngày 26/9, ông Đặng Hoàng Anh, Phó Chủ tịch Hội Liên hiệp Thanh niên Việt Nam, Chủ tịch Hội Doanh nghiệp trẻ cho biết, trong công tác phòng, chống dịch, ngoài công sức còn tốn kém rất nhiều chi phí, trong đó có chi phí xét nghiệm nhanh. Theo ông, nếu mua giá gốc chỉ 1,5 đến 2,5 USD/ bộ (khoảng 56.000 đồng) nhưng nhập về bán từ 5 đến 7 USD là quá cao.

Thảo luận về kinh tế-xã hội tại kì họp thứ 2 Quốc hội Khóa XV, đại biểu Trịnh Xuân An phê phán: “Loạn giá kít xét nghiệm, Bộ khẳng định không quy định giá và địa phương tự thực hiện. Tuy nhiên, trên thực tế xảy ra tình trạng giá kít xét nghiệm chênh lệch thì cần phải có vai trò điều hành, định hướng cho địa phương để tránh xảy ra tình trạng mỗi nơi một giá” và “”Đây là vấn đề phải làm rõ trách nhiệm”.

Trước tình hình dịch tiếp tục bùng phát rất nghiêm trọng ở phía Nam, đầu tháng 9 Bộ Y tế đề xuất với Chính phủ cần mua gấp 25 triệu test kit PCR và hơn 100 triệu kit xét nghiệm nhanh, đề nghị trích ngân sách mua với giá 60.000 đồng/test nhanh và 100.000 đồng/test kit PCR (chưa bao gồm thuế, phí).

Gần đây, Bộ Y tế đề nghị đưa mặt hàng này vào bình ổn giá. Đây là chủ trương đúng đắn, cần thiết nhưng giá Bộ Y tế xử lí chủ trương mua tập trung, tổ chức đấu thầu mặt hàng này từ đầu năm hoặc giữa năm 2021 thì hay biết bao nhiêu, sẽ không xảy ra tình trạng “nhảy múa” lộn xộn về giá như vừa qua.