Người Lô Lô cư trú chủ yếu tập trung ở trong làng, nhà cửa được xếp đặt theo hướng phong thủy phía sau nhà dựa vào núi, mặt trước trông ra thung lũng. Người Lô Lô có đời sống văn hóa và tinh thần rất phong phú, có con người thì có lời ca tiếng hát. Trong các dịp lễ Tết, mừng thọ, đám cưới, đặt tên con, mừng nhà mới, tình yêu trai gái, thần rừng, cầu mưa… đều có hát dân ca và những bài dân ca riêng cho từng ngày lễ.

Người Lô Lô có bài hát mời khi có khách lạ đến làng. Nếu khách là gái thì trai làng hát mời, nếu khách là trai thì gái bản hát mời. Những cuộc hát đối ngày lễ thường rất đông người, hát thâu đêm đến sáng. Trong dịp lễ “ma khô”, thầy cúng thường đọc những bản trường ca dài bảy ngày đêm, kết hợp với tiếng trống, chiêng và những điệu múa uyển chuyển nhịp nhàng.

Trang phục của phụ nữ Lô Lô Đen, huyện Tà Lùng, Cao Bằng

Được biết, trong trang phục người phụ nữ Lô Lô Đen mặc quần hai ống rộng dưới bó, vùng eo thắt lại bằng chất liệu vải thô dệt thủ công, nhuộm chàm để giữ màu lâu phai. Áo cũng bằng chất liệu thô vải chàm, áo ngắn bó sát vào phần ngực và thân được thêu bằng chỉ đỏ, viền màu xanh lá mạ cuốn xung quanh thân hình chín vòng. Cánh tay áo dài được thêu bảy vòng, màu đỏ, vàng, xanh cúc áo bằng đồng nhỏ như hạt đỗ có năm cúc, lõi khuy bằng vải khâu nối. Áo ngắn hở bụng nhưng lại bó gọn thân hình nên dù có lao động nhẹ nhàng hay vất vả vẫn gọn gàng thắt đáy lưng ong. Chiếc áo là nghệ thuật sáng tạo, đều do bàn tay khéo léo của người phụ nữ dân tộc thêu, dệt nên. Khăn đội đầu thường gọi là mũ có ba lớp vải chàm, trắng bên trong hai khăn màu chàm quấn hai vòng bên ngoài.

Cuộc sống của người Lô Lô Đen được thể hiện bình đẳng giữa đàn ông với phụ nữ. Trai gái yêu nhau tự tìm hiểu nhau qua lao động sản xuất, qua các phiên chợ vào các ngày 30/3 và 15/8 âm lịch, từng tốp nam nữ mang cơm nắm đến chợ phiên từ chiều hôm trước.

Người Lô Lô không có lễ thanh minh, tảo mộ. Quan niệm của người Lô Lô không được chạm đến mồ mả, chỉ có lễ thờ thần đá vào đầu tháng Ba âm lịch, rồi mới gieo trồng vụ. Nghề thủ công truyền thống của người Lô Lô dệt vải, nhuộm chàm, thêu hoa văn, đan lát. Những món ăn truyền thống như thịt lợn chua, bánh chưng đen, thịt trâu treo gác bếp và các trò chơi dân gian như tung còn, đánh yến, đánh sáng…

Vừa qua UBND huyện Bảo Lạc, tỉnh Cao Bằng đã tổ chức cuộc thi người đẹp Lô Lô mặc trang phục truyền thống duyên dáng, thi hát dân ca của dân tộc Lô Lô… đó là điểm nhấn trong phong tục tập quán của người dân tộc Lô Lô Đen, nhằm bảo tồn và phát huy lưu giữ giá trị bản sắc văn hóa truyền thống vật thể, phi vật thể của dân tộc trong thời gian tới.