Văn hóa Kinh Bắc và nghiên cứu ở góc độ mới về thơ của Hoàng Cầm
Văn hóa - Thể thao 17/08/2023 08:39
Cuốn sách có cấu trúc 3 chương, trong đó chương 1 giới thiệu thân thế, sự nghiệp của nhà thơ Hoàng Cầm; giới thiệu địa danh Kinh Bắc, vùng địa linh nhân kiệt, có bề dày lịch sử, văn hóa. Tác giả phân tích, từ cái nôi văn hóa đó ảnh hưởng sâu sắc đến người và thơ Hoàng Cầm, là bệ đỡ tinh thần giúp ông vực dậy trong cơn bão lốc cuộc đời, nuôi dưỡng hồn thơ ông. Chương 2 là trọng tâm cuốn sách, tác giả mã hóa thơ Hoàng Cầm lần lượt qua các chiều cảm xúc, không gian nghệ thuật, thời gian nghệ thuật, làm nên các tác phẩm bất hủ của nhà thơ tài hoa Hoàng Cầm. Chương 3 tác giả đi sâu phân tích thi pháp thơ Hoàng Cầm. Đây là chương sách rất thú vị, với những lí giải thuyết phục về nét lạ nổi bật trong thơ Hoàng Cầm, bằng nhiều nhận xét của các nhà nghiên cứu. Tác giả viết: “Người nghệ sĩ vĩ đại là người có những đóng góp không thể thay thế trong lịch sử văn học nước nhà, thì Hoàng Cầm, người con ưu tú của xứ Kinh Bắc là một trong số những nghệ sĩ ấy. Phần phụ lục là 15 bài tâm huyết của tác giả, bình phẩm về một số bài thơ hay của thi sĩ Hoàng Cầm được độc giả yêu thích.
Nhà văn Nguyễn Thị Minh Bắc nhận hoa chúc mừng từ nhà văn Bùi Việt Mỹ. |
Nhà thơ Nguyễn Thị Mai cho rằng, cuốn “Nhớ người cầm lá diêu bông” góp thêm một góc nhìn mới, nhìn từ góc độ văn hóa để lí giải, nghiên cứu, phê bình văn học. Tại tham luận nhân tọa đàm về cuốn sách, nhà thơ Nguyễn Thị Mai viết: “Như vậy, việc soi vào thơ Hoàng Cầm để tìm ra Kinh Bắc, hay nghiên cứu kĩ về văn hóa, lịch sử, địa lí, con người Kinh Bắc, để tìm ra những tín hiệu thẩm mĩ, tạo nên phong cách thơ Hoàng Cầm. Cả hai điều đó, nhà văn Nguyễn Thị Minh Bắc đều thực hiện cùng lúc, với những lí giải chặt chẽ, luận cứ, luận chứng rõ ràng, sắc sảo. Đó còn là một cách nghiên cứu kép, để người đọc được nhận thức kép, hiểu về thơ Hoàng Cầm và được chiêm nghiệm thêm một vùng văn hóa đặc trưng, mang đậm bản sắc Kinh Bắc”.
GS.TS Trần Đăng Suyền nhận xét: “Với sự hiểu biết văn hóa Kinh Bắc, cùng với niềm say mê thơ Hoàng Cầm, từ góc nhìn văn hóa, qua sự khảo sát công phu, khoa học, tác giả Nguyễn Thị Minh Bắc đã chỉ ra và phân tích làm rõ cái sâu sắc, vẻ đẹp và cái hay của thế giới nghệ thuật thơ Hoàng Cầm. Lấy văn hóa Kinh Bắc làm hệ quy chiếu, Nguyễn Thị Minh Bắc đã tập trung làm rõ Kinh Bắc, một trong những cái nôi văn hóa lớn của dân tộc, là cội nguồn của thơ Hoàng Cầm… Trong chuyên luận này, người đọc có thể tìm thấy không ít những nhận xét đúng đắn, sâu sắc, khá tinh tế. Và nếu như xem xét nó vào thời điểm 2008, khi chuyên luận “Thơ Hoàng Cầm với văn hóa Kinh Bắc (NXB Hội Nhà văn), ngược lên năm 2003, khi tác giả Nguyễn Thị Minh Bắc bào vệ luận văn Thạc sĩ về đề tài đó, thì có thể nói là táo bạo, mới mẻ”.
Tác giả Nguyễn Thị Minh Bắc cũng sinh ra và lớn lên ở quê hương Kinh Bắc, nên văn hóa Kinh Bắc thấm đẫm trong huyết quản của bà. Hơn cả, bà là người yêu say mê thơ Hoàng Cầm, với tình yêu đặc biệt dành cho tác phẩm, tác giả, nên khi thực hiện cuốn sách, bà đã làm nên thành công của tác phẩm này. “Làm nên thành công của công trình còn do tác giả tìm được hướng tiếp cận đúng đắn, rất thích hợp với đối tượng nghiên cứu, tìm được đề tài nghiên cứu đích đáng: Nghiên cứu thơ Hoàng Cầm dưới góc nhìn văn hóa. Người ta đã viết nhiều, viết hay về thơ Hoàng Cầm, nhưng viết được một chuyên luận về thơ Hoàng Cầm, thì không mấy người làm được”, GS.TS Trần Đăng Suyền kết luận.
PGS.TS Nguyễn Bích Thu nhận xét: “Cuốn chuyên luận “Nhớ người cầm lá diêu bông” nghiêng về lối viết nghiên cứu với văn phong đan xen khoa học và cảm thụ, không “kiễng chân” khoe chữ, làm dáng hay rào đón lí thuyết thuần túy, mà từ thực tiễn văn hóa Kinh Bắc, vùng thẩm mĩ gắn với đối tượng nghiên cứu, tác giả có ý thức hướng tới người đọc đại chúng (chả thế mà sách vừa ra lò đã có khá nhiều nơi đặt hàng) chứ không chỉ dành riêng cho giới học thuật và giảng dạy chuyên ngành. Vì vậy tính giản dị, dễ cảm, dễ hiểu nhưng không dễ dãi, chiếm ưu thế trong cách trình bày luận điểm, cảm thụ và phân tích tác phẩm, trong nhận định và lí giải của Nguyễn Thị Minh Bắc”. Bà cũng khẳng định, công trình nghiên cứu để ra đời cuốn “Nhớ người cầm lá diêu bông” cho thấy, tinh thần bền bỉ theo đuổi, đam mê nghiên cứu sự nghiệp thi ca Hoàng Cầm của nhà văn Nguyễn Thị Minh Bắc.
PGS.TS, nhà văn Lê Thị Bích Hồng tổng kết: “Sau tập tiểu luận phê bình “Thơ Hoàng Cầm với văn hóa Kinh Bắc” (NXB Hội Nhà văn 2008), trên cơ sở kế thừa, tiếp nối, thạc sĩ Nguyễn Thị Minh Bắc đã nỗ lực tìm tòi, đau đáu đi tìm văn hóa Kinh Bắc trong thơ Hoàng Cầm, để 15 năm sau có một công trình giải mã khoa học, hệ thống, công phu, ý nghĩa về thi sĩ Hoàng Cầm qua chuyên luận “Nhớ người cầm lá diêu bông”. Kinh Bắc chính là ngọn nguồn khởi sinh ra thế giới nghệ thuật Hoàng Cầm, cũng chính Hoàng Cầm đã làm sâu sắc thêm trầm tích văn hóa Kinh Bắc”.
Nhà văn Nguyễn Thị Minh Bắc bày tỏ xúc động, gửi lời cảm ơn đến các bậc thầy, cùng các bạn văn. Bà cũng trân trọng nhận ra rằng, bà có nhiều tình cảm đặc biệt dành cho thi sĩ Hoàng Cầm, cùng các tác phẩm của ông, cũng như gia đình thi sĩ. Đó là động lực lớn lao để bà theo đuổi, hoàn thiện công trình này. Đúng như nhận xét của GS.TS Trần Đăng Suyền, sự nghiên cứu của nhà văn Nguyễn Thị Minh Bắc, như mảnh ghép cần thiết vào khoảng trống nghiên cứu, lí luận, phê bình của văn học nghệ thuật Hà Nội nói riêng, cả nước nói chung.
Cuốn sách nhìn chung đáng đọc, có thể trở thành cẩm nang cho những ai yêu thích thơ và thi sĩ Hoàng Cầm, một người con xứ Kinh Bắc, mặc dù ông đã khuất núi, nhưng để lại kho tàng di sản văn hóa đáng quý cho nhân loại.