Truyền nhân điệu múa sư tử mèo
Nhịp sống văn hóa 18/03/2021 10:30
Nghệ nhân Hoàng Choóng (76 tuổi), thôn Thâm Mè, xã Hoàng Việt, huyện Văn Lãng, tỉnh Lạng Sơn là một trong số ít người còn lưu giữ thực hành đầy đủ các kĩ năng làm và múa sư tử mèo một cách thuần thục…
Nhiều NCT ở huyện Cao Lộc, Văn Quan, Văn Lãng, tỉnh Lạng Sơn cho biết: Điệu sư tử mèo thực chất là điệu múa chúa sơn lâm, vua của các loài vật. Tích xưa kể lại rằng, khi trái đất gặp cơn biến loạn, muôn vật bị chết chóc, thiếu thức ăn. Chỉ có con mèo, con người và con khỉ. Con người và 2 loài vật đã đi tìm thức ăn cứu muôn loài và cuối cùng cuộc sống của con người được cứu và sinh sôi phát triển. Sau này để nhớ ơn, dân tộc Tày đã làm đầu của con người, sư tử mèo, con khỉ để diễn lại tích xưa với mong muốn bình an, mạnh khỏe. Cũng theo tiếng Tày sư tử mèo gọi là “kì lằn”, tức kì lân - một trong Tứ linh. Sư tử mèo là cách gọi dân dã của người địa phương với con vật thần thoại.
Múa sư tử mèo còn được đồng bào Tày yêu thích vì có nhiều vũ điệu khỏe khoắn, phù hợp với tinh thần thượng võ của người miền núi. Người Tày thường thể hiện điệu múa này trong các ngày vui của làng, bản như: Lễ hội mừng năm mới, ngày hội đại đoàn kết, lễ cúng Giàng, cúng thần linh sông, núi, hay cúng lễ cơm mới, mừng hội làng....
Nghệ nhân Hoàng Choóng tâm huyết phục dựng điệu múa sư tử mèo. |
Chia sẻ về cơ duyên đến với điệu múa sư tử mèo, nghệ nhân Hoàng Choóng cởi mở: “Tôi học làm đầu sư tử mèo và học múa điệu múa này từ năm 12 - 13 tuổi. Lúc còn nhỏ thì đi theo ông bà, bố mẹ nghe, xem múa sư tử mèo, chẳng rõ âm luật, cách đi đứng, cách quay đầu sư tử mèo ra sao nhưng cứ say mê và cứ thế tay chân múa theo, đến độ về nhà cứ múa đi múa lại”.
Cả tuổi thơ của ông Choóng được vun vén bởi những làn điệu múa sư tử mèo. Nghệ nhân Hoàng Choóng, bộc bạch: “Học múa sư tử mèo không khó, quan trọng người múa phải nhanh nhẹn, có đủ sức khỏe để biểu diễn những động tác nhào lộn, nhảy cao, trồng cây chuối... Vào dịp Tết Nguyên đán, đội múa sư tử mèo đi từng nhà trong bản để cầu cho gia chủ sức khỏe, năm mới ăn nên làm ra. Đồng bào Tày quan niệm năm mới sư tử mèo đi đến đâu là mang theo hạnh phúc, no đủ và niềm vui đến đó. Hội Lồng tồng cũng không thể thiếu màn múa sư tử mèo”.
Cũng giống như múa sư tử của các dân tộc khác, múa sư tử mèo không tách rời khỏi nhạc và trò diễn. Người múa sư tử mèo sẽ điều khiển một chiếc đầu có hình dáng gần giống đầu sư tử thông thường nhưng mặt nạ có khuôn mặt của con mèo. Để múa được sư tử mèo, người múa phải chuẩn bị những đạo cụ như: Mặt báo đông, mặt nả lình (còn gọi là mặt khỉ); chiêng (là), chũm chọe (xụp xè, xấp xóa, nghé xả); đinh ba chạc (sam xa), gậy, đoản đao (pàn tao), kiếm, dao nhọn…
Cũng theo ông Choóng, múa sư tử mèo trước tiên cần phải làm, đầu sư tử. Đầu sư tử được làm bằng nguyên liệu sẵn có, kết hợp nhiều màu sắc sặc sỡ như đỏ, đen, vàng hay xanh đậm... Thường một bộ múa sư tử mèo gồm có đầu sư tử mèo, đầu khỉ, đầu người được làm “cách điệu” và phải mất hơn 3 tháng mới hoàn thành. Do kĩ thuật và cách làm cầu kì nên rất ít người làm và múa điệu sư tử mèo này.
Ngoài đi biểu diễn ở các lễ hội, nghệ nhân Choóng còn tổ chức được 2 lớp học múa sư tử mèo, thu hút hơn 60 học viên tham gia.
Trước khi chia tay nghệ nhân Hoàng Choóng tâm sự: “Tôi là người mà dân làng gọi là “sư phụ” của nghệ thuật múa sư tử mèo này, năm tới tôi sẽ sưu tầm thêm những lối múa cổ của người Tày để truyền dạy cho lớp trẻ, để văn hóa Tày sẽ được lưu truyền và gìn giữ cho đời sau.