Trò chuyện với nhạc sĩ Xuân Oanh
Nhịp sống văn hóa 12/08/2020 10:02
Ông tâm sự: “Tôi sinh năm 1922, ở huyện Quảng Yên, tỉnh Quảng Ninh; trong gia đình thợ mỏ nghèo, mẹ mất sớm. Bản thân chỉ được học hết bậc Tiểu học và học dở dang bậc Trung học; mới 14 tuổi đã phải về Hải Phòng làm đủ nghề để kiếm sống. Một ít “vốn liếng” về âm nhạc, hội họa và ngoại ngữ có được là do tự học. Năm 19 tuổi, tôi lên Hà Nội làm gia sư dạy trẻ, vẽ mẫu quần áo, sửa chữa giày dép và được Nhà văn Nguyễn Đình Thi hướng dẫn làm công tác tuyên truyền cho mặt trận Việt Minh; công việc cụ thể là đi phân phát, giới thiệu báo Cờ giải phóng, báo Hồn Nước. Được tham gia công tác cách mạng, tôi thấy vinh hạnh lắm!...
Hồi tưởng lại không khí sục sôi cách mạng, ông cho biết, cả đêm 18/8/1945, Hà Nội hầu như không ai ngủ. Nhân dân chuẩn bị cờ, băng, biểu ngữ cho cuộc biểu tình ngày mai. Mới ba, bốn giờ sáng ngày 19, từng đoàn người rầm rập từ năm cửa ô kéo vào trung tâm thành phố. Mũi của Xuân Oanh đi từ phía nam Hà Nội, tiến thẳng về quảng trường Nhà hát lớn. Ông đi trong biển người náo nức, sôi động, hừng hực khí thế cách mạng như tức nước vỡ bờ. Mọi người cầm cờ, biểu ngữ, vừa đi vừa hô to các khẩu hiệu: “Toàn dân Việt Nam vùng lên! Vùng lên!”, “Thề đem xương máu quyết chiến đấu! Chiến đấu!”.
Nhạc sĩ Xuân Oanh |
Được hòa mình trong dòng thác cách mạng đó; được chứng kiến những giờ phút thiêng liêng hào hùng này của đất nước, người thanh niên 23 tuổi Xuân Oanh không kìm nổi cảm xúc dâng trào, bỗng bật lên thành ý nhạc, lời ca: “Toàn dân Việt Nam đứng đều lên góp sức một ngày. Thề đem xương máu quyết lòng chiến đấu cho tương lai...” và cứ thế, “xuất thần” nhưng câu tiếp sau. Tác giả vừa sáng tác vừa hát lên để quần chúng đi trong đoàn biểu tình hát theo. Tới Nhà hát lớn thì ca khúc “Mười chín tháng Tám” đã hoàn chỉnh. Giữa quảng trường mùa thu, rực rỡ cờ sao, Nhân dân phấn khởi, tự hào, hát vang bài ca cách mạng sáng tác tại chỗ, kịp thời nhất: “... Người Việt Nam đều thống nhất reo vang lời thề: Mười chín tháng Tám, chớ quên là ngày khởi nghĩa. Hạnh phúc sáng tô non sông Việt Nam”.
Qua hồi tưởng của Nhạc sĩ Xuân Oanh, ngồi trò chuyện với ông, tôi có vài nhận xét: Bản hùng ca này như một lời hiệu triệu. Ngay sau đó được lan truyền cả nước, từ chiến khu Việt Bắc tới bưng biền kháng chiến Nam Bộ. Với giai điệu ngắn gọn, giản dị, hùng tráng, lời ca sống động, dễ nhớ, dễ thuộc, “Mười chín tháng Tám” là ca khúc “để đời”, có sức cổ vũ, động viên quần chúng vùng dậy đấu tranh giành tự do, độc lập cho đất nước. Bài hát là tiếng nói khát vọng của Nhân dân, là tài sản văn hóa của dân tộc...
Nhạc sĩ Xuân Oanh nhìn tôi, nở nụ cười hiền hậu như cám ơn những lời nói trên. Qua tiếp xúc, tôi được biết thêm, sau Cách mạng tháng Tám, ông lên chiến khu Việt Bắc làm báo Cứu Quốc. Năm 1950, Xuân Oanh được cử tham gia vào các hoạt động hòa bình - đoàn kết - hữu nghị, vận động Nhân dân thế giới ủng hộ Việt Nam kháng chiến, kiến quốc. Từ đó, hơn 40 năm, ông gắn bó với công tác này cho đến lúc nghỉ hưu. Ông từng làm Phó Chủ tịch kiêm Tổng Thư kí Ủy ban bảo vệ hòa bình thế giới của Việt Nam.
Vừa làm việc trong lĩnh vực ngoại giao, nhạc sĩ Xuân Oanh vừa tiếp tục sáng tác hàng trăm ca khúc, trong đó có những bài nổi tiếng: “Hà Nội - Bắc Kinh - Mạc Tư Khoa”. “Quê hương anh bộ đội”, “Ca ngợi chế độ ta tươi đẹp”... Ngoài ra, dựa vào khả năng thành thạo hai ngoại ngữ Anh, Pháp, ông dịch thuật hơn 10 tác phẩm văn học nổi tiếng như: “Cuộc chiến tranh giữa các vì sao”, “Trần trụi giữa bầy sói”, “Cuộc phiêu lưu của Héc Quyn”...
Tôi chia tay ông giữa bề bộn công việc mà nhạc sĩ đang làm trong căn phòng nhỏ nhưng ấm cúng. Ông nói vui: “Mặc dù chưa một ngày được cầm súng nhưng tôi vẫn tự hào là đồng đội của anh, là Cựu chiến binh, bởi lẽ, đã hai lần cấp trên biệt phái tôi vào quân đội công tác; có ca khúc đoạt giải viết về lực lượng vũ trang và bản thân là chiến sĩ trên mặt trận văn hóa - ngoại giao...”.
Tôi xúc động xiết chặt tay Nhạc sĩ Xuân Oanh và cảm ơn những lời nói chí tình này...