Kiến tạo địa chất hàng triệu năm đã ban tặng cho Tràng An một diện mạo đặc trưng mà không nơi nào có, với những dãy núi đá vôi ngập nước trùng điệp, có 30 thung nước bao quanh, hình thành 48 hang động xuyên thủy nối các thung với nhau và hàng chục đảo lớn nhỏ sắp đặp theo nhiều hướng đan xen với thảm động, thực vật quý hiếm và được coi là “Bảo tàng địa chất ngoài trời”.

Tràng An được ví như trận đồ Bát quái có cửa sinh, cửa tử thần diệu, chẳng thế mà vùng đất này đã được Đinh Tiên Hoàng chọn làm Kinh đô Đại Cồ Việt xưa. Thật may mắn cho những ai khám phá Tràng An trong tiết Xuân sang, ngắm nhìn muôn ngàn hạt mưa Xuân lất phất bay trong gió, đọng lại trên những tán cây non, quyện theo màn sương mỏng, thoảng trên các thung nước. Hơi sương mờ ảo se trùng màu không gian hoang sơ, quyến rũ. Những đụn mây bảng lảng được thân núi vạm vỡ xòe muôn tán cổ thụ cõng trên lưng.

Dưới dòng Sào Khê biếc xanh là hàng trăm nhịp chèo khua sóng đẩy những con thuyền nhỏ chở đầy du khách lướt nhẹ. Đâu đó thoảng nghe tiếng cười nói râm ran, tiếng mái chèo rẽ sóng và tiếng lảnh lót của các loài chim gọi bạn. Thi thoảng du khách lại ồ lên thích thú khi thấy những chú dê núi nhởn nhơ vặt lá. Cạnh con thuyền trôi là bầy vịt trời mải mê lặn ngụp tìm thức ăn… Tất cả hòa quyện tựa bức tranh thủy mặc hữu tình, thơ mộng, lòng lữ khách lâng lâng như lạc trốn bồng lai…

Đoàn thuyền rời thung nước lại bắt gặp và xuyên qua những hang động kì ảo. Đây hang Tối, hang Sáng, hang Ba Giọt, hang Nấu Rượu… thung Láng, thung Mây, núi Vua, núi Chúa… Mỗi dáng núi, vách hang, ngọn cây, khe nước nơi này đều được “bàn tay tạo hóa gọt tỉa” làm mê đắm lòng người. Mỗi tên hang, tên thung, tên núi lại gắn với một truyền thuyết màu nghiệm. Tiếng nhịp chèo té nước, tiếng trầm trồ tán thưởng của du khách dội vào thành hang động tạo những âm vọng như từ cõi hư không. Vách hang lấp lánh muôn hạt sáng li ti tỏa ra từ nhũ thạch, lòng hang có cả nghìn nhũ đá kì ảo hình thành làm thỏa trí tưởng tượng.

Nép mình trong những vách núi sừng sững là hệ thống đền, chùa do người dân dựng thờ những vị anh hùng có công với quê hương, đất nước như: Đền Trình - nơi thờ hai công thần cai quản kho vàng, két bạc của vua Đinh, đền Trần - nơi thờ vị thần trấn cửa ải phía Nam Hoa Lư; phủ Khống - nơi thờ bảy vị quan trung thần triều Đinh…

Nếu không bắt gặp người dân cấy hái trên những đầm lúa nước thì ta ngỡ đang đi trong Vịnh Hạ Long (nơi đã được công nhận là di sản thiên nhiên thế giới). Quả vậy, có người đã từng ví nơi này là Vịnh Hạ Long trên cạn của Việt Nam! Cũng trong quần thể thắng tích Tràng An còn có cụm di tích Cố đô Hoa Lư và khu chùa Bái Đính được xây dựng quy mô hoành tráng và nhiều kỉ lục như: Ngôi chùa lớn nhất Việt Nam, có tượng Phật bằng đồng, quả chuông lớn nhất Đông Nam Á…

Ẩn chứa những vẻ đẹp mà tạo hóa ban tặng, khu sinh thái Tràng An là sự kết hợp giữa các giá trị tự nhiên - tâm linh và lịch sử được UNESCO công nhận là di sản thiên nhiên thế giới. Với những giá trị nổi bật về cảnh quan thiên nhiên, đa dạng sinh thái và kiến tạo địa chất, vì thế, nơi đây là một điểm du lịch tuyện vời không thể bỏ qua với lữ khách bốn phương.