Trên những sườn đồi du mục

Thời điểm này đang ở cuối khô Tây Nguyên, những cơn gió không còn mang cái nóng khô rát mà thay vào đó đã có chút hơi ẩm thổi thoang thoảng trên lưng đèo Chư Sê thuộc xã HBông, huyện Chư Sê, tỉnh Gia Lai. Từng đàn bò lớn chậm rãi gặm cỏ trên sườn đồi làm tung lên những đá bụi nhỏ trong nắng chiều giữa bầu trời trong vắt.

Rơ Châm Lích tựa lưng vào một bọng cây lớn, tha thẩn nhìn đàn bò ung dung gặm cỏ. Thi thoảng vút lên không trung là tiếng hát khỏe mãnh liệt và khoáng đạt của Lích. Chàng chăn bò này đã ở tuổi gần 40, đã có vợ con và thâm niên hơn 10 năm chăn bò. Tất nhiên, đàn bò của Lích là đi chăn thuê. Chứ nếu có chừng ấy bò, Lích đã chẳng phải nhọc công dãi dầu như vậy.

Những đàn bò được chăn thả ở vùng HBông

Lích bảo, đàn bò hơn 50 con mà Lích và vợ đang chăn là của một trang trại trong vùng. Ở đây, nương rẫy khó trồng vì nguồn nước khan hiếm hơn các xã khác. Cả một khoảng rộng bao la trên và dưới đèo Chư Sê này là đồng cỏ. Chúng xanh tốt theo mùa và lụi tàn theo tháng không có nước. Vì những điều kiện ấy nên ở đây chỉ có những đàn bò, đàn dê chăn thả trên khắp vùng đồi mà thôi.

Không chỉ vợ chồng Lích, mà mấy chục hộ dân người Jrai ở HBông này nghề chính cũng là chăn bò. Xã HBông có tất cả 12 thôn, trong đó có tới 11 thôn là người Jrai và Bahnar sinh sống, còn lại là một thôn của người Kinh nằm hai bên đường quốc lộ. Trong các buôn làng, người Jrai và Bahnar làm nghề chăn bò thuê để kiếm sống.

Hình như Yang cũng ưu ái vùng đất này, bởi giữa cuộc sống nghèo nàn và hiu quạnh này có những cánh đồng cỏ trải dài rất hợp với việc chăn thả những đàn gia súc lớn. Thế là, bắt đầu từ năm 2004, những chủ trang trại cùng với chính quyền tỉnh Gia Lai đã thành lập ở đây những trang trại chăn nuôi bò lớn.

Nghề chăn bò nơi này công sức được trả rất đa dạng. Như vợ chồng Lích, hay vợ chồng Ksor Khăm, vợ chồng Siu Nét và nhiều người nữa thì họ nhận công bằng bê con. Còn những người khác thì có thể nhận công bằng tiền hằng tháng vào khoảng từ 4-7 triệu đồng, tùy số lượng bò chăn được.

Như Lích nhận chăn 10 con bò, nếu sau một năm, bò mẹ đẻ được 10 con thì Lích sẽ được 1 con. Và có thể nuôi chung đàn với bò của chủ. Cứ thế, sau 10 năm đàn bò của anh giờ cũng được gần chục con. Đó là cả một gia tài với những người chăn bò như Lích.

Nhiều người tranh thủ lùa bò xuống hồ nước để tắm mát và bổ sung nước cho bò

Cạnh nhà Lích có nhà anh Tùng, từ Quảng Ngãi anh lên đây lập nghiệp cũng bằng nghề chăn bò này. “Không đủ tiền mua đất sản xuất nên cả nhà tôi đều làm nghề nuôi bò thuê. Tiếng là vất vả nhưng vẫn sướng hơn ở quê. Nhận nuôi hơn 70 con bò thịt của chủ trang trại, nhận tiền công mỗi tháng vài triệu thôi, gọi là đủ sống. Đến tuổi bán, nếu bò béo, được giá thì ông chủ thưởng thêm cho công nuôi, chăm sóc. Tuy nhiên, tiền công nuôi bò không bằng tiền bán phân bò. Trung bình cứ 3 ngày bán một đợt phân. Góp lại cũng được 4 triệu đồng/tháng. Cực khổ lắm nhưng chắt chiu thì cũng đủ nuôi gia đình và dành dụm được chút ít cho con sau này ăn học!”, anh Tùng chia sẻ.

Dàn đồng ca của thảo nguyên

Mấy năm trước, khi chưa chia tách, huyện Chư Sê (nay là Chư Sê và Chư Pưh) là thủ phủ của các chủ trang trại, có lúc lên đến hơn 800 trang trại, chiếm 40% tổng số lượng trang trại toàn tỉnh Gia Lai. Trong số đó, có những trang trại nuôi bò lên tới hàng trăm con. Trong đó có những trang trại lớn như trại bò của ông Nguyễn Đình Phúc, lúc cao điểm lên đến 4.000 con, là trang trại bò tư nhân lớn nhất toàn quốc thời điểm cách đây hơn 10 năm.

Vì lượng nhân công chăn bò thiếu hụt, dù những cao bồi Jrai và Bahnar làm việc rất tốt, nhưng lượng bò cần chăn quá lớn nên người Kinh cũng tham gia vào công việc chăn thả này. Rồi sau đó, 150 con người từ khắp nơi quần tụ ở lưng đèo Chư Sê để làm nên một “xóm cao bồi” có một không hai trên đất Tây Nguyên. Hiện nay, huyện Chư Sê còn 371 trang trại, với tổng số lao động lên đến 1.273 người, trong đó có 345 trang trại trồng trọt và 21 trang trại chăn nuôi.

Chăn bò tưởng chừng thảnh thơi nhưng thực sự không hẳn vậy. Như Lích, trong một buổi chiều lơ đãng vì cơn mưa. Một con bò lớn bị lạc. Nếu mất bò, Lích sẽ phải đền. Có khi mất cả công việc vì chủ bò sẽ không cho nuôi nữa. Lích quáng quàng gọi vợ, anh Tùng ở nhà bên thấy Lích hốt hoảng thì cũng sang hỏi thăm. Rồi thế là vợ chồng Lích cùng vợ chồng anh Tùng và mấy đứa con đốt đuốc đi tìm bò trong bóng tối nhập nhoạng và cơn mưa rả rích.

Cũng may, đến nửa đêm thì Lích cũng tìm được con bò đang nằm trú trong một lùm cây cách nhà hơn 3km. Sau trận hú hồn ấy, Lích và vợ chăm bò kĩ lắm. Bởi mỗi con bò là cả một gia tài. Mà Lích thì chẳng khá giả gì.

Chăn nuôi bò ở đây theo lối chăn thả tự do. Là một hình thức chăn nuôi quảng canh và tận dụng tài nguyên, phụ phẩm nông nghiệp. Mùa mưa, bò được chăn thả trên các bãi cỏ, trên các sười đồi. Mùa khô, người chăn bò thường về các vùng lúa Ayun Hạ tích trữ rơm khô bổ sung khẩu phần ăn cho bò. Lích bộc bạch, khi nhận chăn bò, chủ và người chăn phải làm hợp đồng cam kết rõ ràng về quyền lợi và trách nhiệm. Nếu bò bị chết có nguyên nhân rõ ràng thì chủ bò sẽ chịu. Ngược lại bò bị mất hoặc chết thì người chăn phải đền bò hoặc tiền. Lích tâm sự: “Nuôi bò, ngày nắng cũng như ngày mưa, phải kiểm soát bò thật kĩ. Bữa nay người ta làm rẫy nhiều nên cực lắm, hễ bò vào ăn hoa màu là bị chặt chân liền”.

Nghề chăn bò thuê ở xứ này vốn lắm gian nan. Nhưng những cao bồi miền đất này vẫn thủy chung với nghề.

Cứ thế, nhiều năm trôi qua trong xóm cao bồi ấy. Chiều chiều, những chú bò phủ rợp những sườn đồi. Tiếng bò gọi nhau hòa trong tiếng mõ lốc cốc tạo nên một không khí vô cùng nhộn nhịp và đầy sức sống. Tất cả tạo nên một vẻ đẹp với sức sống kì vĩ mà ít người thấy được.

Ở đó, sự chan hòa giữa người Kinh hay người Jrai, người Bahnar đã tạo nên một mối dây gắn kết khó xóa nhòa. Họ giúp đỡ nhau như cách mà anh Tùng giúp Lích tìm con bò đi lạc, như cách Lích mang ghè rượu quý nhất trong nhà mừng năm mới của người Kinh... Nhiều lắm không thể kể hết được. Chỉ biết những con người ấy cùng là những cao bồi miền thảo nguyên chân chất và khoáng đạt như nắng và gió nơi này.