Lễ hội cốm là lễ hội độc đáo gắn với đời sống nông nghiệp của người Tày, Nùng tại hai xã Nghĩa Đô, Việt Tiến của huyện Bảo Yên. Lễ hội thể hiện khát vọng của con người về cuộc sống ấm no, hạnh phúc.

Đồng bào Tày, Nùng tổ chức hội cốm vào dịp gặt lúa mùa hằng năm. Khi lúa được gặt về, đồng bào tổ chức làm cốm, dâng cúng tổ tiên, làm xôi, bánh để mừng mùa mới. Cốm là tinh hoa của lúa, là vị thơm ngon trong vốn ẩm thực của đồng bào Tày, Nùng Việt Tiến, là lễ vật không thể thiếu trong mâm cơm cúng thần linh, tổ tiên vào ngày mùa.

Lễ hội cốm là nét sinh hoạt văn hoá cổ truyền ở vùng đất Bảo Yên.

Bà Nguyễn Thị San, dân tộc Tày ở bản Nà Khương (Nghĩa Đô) chia sẻ: “Phong tục làm cốm là nét văn hóa cổ truyền có từ lâu đời trong những bản Tày ở xã Nghĩa Đô. Phong tục này cần được bảo tồn và phát huy giá trị vốn có trong cuộc sống hiện nay”.

Để tổ chức hội cốm, đồng bào đã dày công chuẩn bị các nguyên liệu để làm cốm. Muốn có được những mẻ cốm ngon, dẻo và thơm, người nông dân Tày, Nùng đã tự chọn cho mình giống lúa nếp chỉ có ở vùng này được lưu giữ và nhân giống từ bao vụ. Dù nếp cấy dưới ruộng nước hay gieo trên nương rẫy thì khi ngắt lúa về làm cốm, hạt phải còn chút sữa ở đầu, vỏ hơi lam vàng và gạo chưa chín hết. Như thế mới làm được hạt cốm vừa dẻo vừa thơm.

Lúa nếp ngắt về được người dân chế biến luôn. Sau khi sàng sảy lấy những hạt chắc, lúa được đưa vào rang sau đó cho vào cối đá giã đều và sàng sảy cho hết cám và vỏ trấu. Lúc này, những hạt cốm xanh tươi bắt đầu lộ dần.

Các món ăn từ cốm làm cho vốn văn hoá ẩm thực Bảo Yên thêm phong phú.

Nhưng để cho cốm dẻo và xanh hơn, người chế biến lại tiếp tục cho cốm vào cối để giã và sàng lọc bỏ cám một lần nữa. Như thế là đã xong một mẻ cốm. Nếu để lúa nếp hơi già tháng một chút, bà con còn có cách chế biến thứ hai khá công phu. Đó là, cho lúa vào nồi luộc chín rồi mới mang đi giã. Theo họ, cách làm này sẽ tạo cho hạt cốm vị thơm và dẻo như cốm rang vậy.

Gắn kết cộng đồng

Vào ngày lễ hội cốm, hòa vào hương thơm lừng lựng của cốm mới là không khí nô nức, tưng bừng của đồng bào Tày, Nùng từ các bản cùng tập trung tại khu đất bằng phẳng, trung tâm xã để cùng nhau tổ chức lễ hội. Sau phần khai mạc là các hoạt động dâng cốm và thi làm cốm.

Các đội sẽ tiến hành các công đoạn làm cốm cổ truyền của người Tày, người Nùng ngay trên sân lễ hội. Cối giã cốm được thiết kế bằng thân cây gỗ to, dài, đục phần cối ở giữa, chày giã làm từ thân cây gỗ nhỏ, cao chừng 2m được đặt ở giữa sân khấu để đại biểu, người dân, du khách cùng giã cốm.

Sau khi cốm được làm xong, hạt cốm sẽ được bọc bằng lá dong rừng xanh thành từng gói nhỏ đặt vào mâm. Chính quyền địa phương và đồng bào sẽ tiến hành nghi lễ dâng cốm tại đình làng Già Hạ (Việt Tiến), đền Nghĩa Đô (Nghĩa Đô) với ý nghĩa tạ ơn trời đất, thần linh, Thành hoàng làng đã ban cho con người mùa màng bội thu.

Sau đó, nhiều hoạt động hội diễn ra rất sôi động như chấm điểm cho sản phẩm cốm của các bản, trưng bày sản phẩm cốm. Nhiều trò chơi dân gian được tổ chức như kéo co, bịt mắt bắt vịt, đẩy gậy, bắn nỏ, các tiết mục văn nghệ...

Lễ hội cốm ở vùng đất Bảo Yên mang đậm màu sắc cổ truyền và giá trị nhân văn cao đẹp trong đời sống văn hóa, tinh thần của cộng đồng dân tộc Tày, Nùng. Đây là lễ hội mang tính cộng đồng cao gắn với ước mong bình dị của cư dân nông nghiệp là cầu mong được mưa thuận gió hòa, con người được khỏe mạnh, mùa màng được tươi tốt.

Để hương cốm bay xa

Ngày 9/12/2020, Ban Thường vụ Huyện ủy Bảo Yên đã ban hành Đề án số 05-ĐA/HU về phát triển du lịch tâm linh và du lịch cộng đồng gắn với bảo tồn, khai thác và phát huy giá trị văn hóa truyền thống các dân tộc trên địa bàn huyện Bảo Yên, giai đoạn 2020 - 2025.

Vì vậy, cốm và lễ hội cốm ở xã Việt Tiến, Nghĩa Đô là sản phẩm du lịch địa phương có giá trị để góp phần phát triển du lịch cộng đồng Bảo Yên trong hiện tại và tương lai. Để bảo tồn, gìn giữ và phát huy giá trị của lễ hội cốm trong đời sống văn hoá gắn với phát triển du lịch cộng đồng, huyện Bảo Yên đã chỉ đạo các địa phương vốn là nơi phát tích của hội cốm triển khai thực hiện các giải pháp, các hoạt động để thực hiện công tác bảo tồn.

Năm 2022, xã Nghĩa Đô tổ chức lễ hội cốm vào dịp mùa lúa tháng 9, tháng 10 dương lịch. Đây là dịp để địa phương đẩy mạnh công tác tuyên truyền giúp đồng bào trong mỗi bản làng nhận thức sâu sắc về ý nghĩa của hội cốm trong đời sống cộng đồng. Từ đó, phát huy vai trò của mình trong việc tìm lại những tư liệu, những tập quán và những nét sinh hoạt từ lâu đời gắn với việc chế biến cốm.

Công tác giới thiệu, quảng bá lễ hội cốm gắn với phát triển du lịch cộng đồng cũng được các địa phương ở Bảo Yên triển khai thông qua giới thiệu về hình ảnh, video trên facebook, fanpage, phát thanh, truyền hình nhằm thu hút sự khám phá, trải nghiệm của du khách mọi miền mỗi khi đặt chân đến vùng đất Bảo Yên.