Một đêm tháng 1/1969, đơn vị của Tô-mat bị Quân giải phóng tập kích, hai bên bắn nhau dữ dội. Tô-mat đang ẩn nấp trong công sự bỗng thấy một chiến sĩ Quân giải phóng vừa nổ súng, vừa lao tới. Tô-mat bắn và người chiến sĩ ngã xuống. Trận tập kích kết thúc, phía Mỹ bị thương vong một số, Quân giải phóng rút mà chưa kịp mang theo mấy chiến sĩ hi sinh.

Tô-mat tiến đến chỗ người lính giải phóng bị mình bắn chết, thấy người này còn rất trẻ, vầng trán cao, tay phải nắm chặt khẩu AK, bàn tay trái xòe ra đặt lên ngực như để giữ vật gì đó bên trong. Tô-mat lục tìm, thì đó là một lá cờ đỏ búa liềm. Lá cờ khâu bằng tay, kích thước 50cm x 80cm. Khoảng hai tuần sau, trong một trận đánh, Tô-mat bị thương rồi được đưa về Mỹ điều trị tại một bệnh viện quân đội. Rồi bưu điện gửi về cho Tô-mat chiếc ba lô cá nhân, trong đó có lá cờ thu được. Sau khi ra viện, Tô-mat mang lá cờ đó về nhà với niềm tự hào về kỉ vật chiến tranh, coi đó là chiến tích đặc biệt. Trong nhiều năm, Tô-mat treo lá cờ trong nhà, với niềm kiêu hãnh mỗi khi khoe với bạn bè.

Sau hơn 30 năm lưu giữ, bỗng Tô-mat nảy ra ý định trao lại lá cờ cho Việt Nam. Thế rồi nhân chuyến sang công tác tại Đại sứ quán Hoa Kỳ ở Hà Nội, ông được gặp đại diện Bảo tàng Quân đội để trao lại kỉ vật. Tại đây, Tô-mat trịnh trọng mở lá cờ, thuật lại hoàn cảnh thu được và trình bày quyết định của mình. Tô-mat tâm sự: “Từ chỗ tôi tự hào về chiến lợi phẩm là một lá cờ Cộng sản. Nhưng dần dần những tin tức về cuộc chiến tranh ở Việt Nam, với bản thống kê danh sách binh lính Mỹ chết trận ngày càng dài và nhiều dân thường Việt Nam bị giết hại, làm tôi suy nghĩ. Tôi nhận thấy không còn ý nghĩa của sự tự hào nữa và ân hận vì đã tham gia vào cuộc chiến tranh chống lại Nhân dân Việt Nam. Từ đó, mỗi khi nhìn lá cờ treo trong phòng là nỗi buồn cứ xâm chiếm tâm trí tôi.

Được hưởng hạnh phúc bên người vợ trẻ và hai đứa con gái xinh đẹp, tôi lại nghĩ nhiều đến người lính trẻ Việt Nam mà tôi đã bắn chết. Tôi thấy đau lòng và cảm thấy có lỗi với anh ấy. Đã bao năm rồi anh ấy không còn nữa, nhưng lá cờ thiêng liêng mà Đảng Cộng sản giao cho anh mang theo ra trận, thì nay vẫn hiện diện trong nhà tôi. Tôi hình dung trong lá cờ có anh ấy và anh là bạn tôi. Từ nước Mỹ xa xôi, tôi định khi có cơ hội trở lại Việt Nam, tôi sẽ đưa người bạn thân thiết của mình trở lại quê hương. Tôi nghĩ, lúc này anh đã hóa thân trong lá cờ Đảng kia và anh thuộc về đồng bào của mình. Tôi đã khóc vì không còn dịp để trò chuyện với anh và nhận ở anh những lời khuyên lúc gặp khó khăn trong cuộc sống. Tôi nghiệm ra rằng, từ khi tôi coi anh là người bạn thân, tôi trở thành người tốt hơn với mọi người. Tôi tự hào vì tình bạn của anh trong tôi và tôi ôm anh ấy với niềm kính trọng, ngưỡng mộ sâu sắc”.

Sau khi trao lại lá cờ cho Bảo tàng lịch sử Quân sự Việt Nam, ông Tô-mat bùi ngùi nói: “Giờ đây anh đã “về nhà”. Còn tôi thì vừa vui lại vừa buồn, nhưng tôi tin rằng đồng bào anh luôn tôn vinh sự hi sinh của anh và sẽ bảo vệ anh ở nơi thiêng liêng nhất vì sự trung thành với Tổ quốc và sự hiến dâng cho Nhân dân Việt Nam”.

Khi làm việc ở Bộ Quốc phòng Mỹ, Tô-mát là thành viên của Văn phòng trợ giúp nhân đạo và tháo gỡ bom mìn ở Việt Nam. Trong một bức thư, Tô-mat viết: “Giờ đây tôi càng thấu hiểu hơn nỗi đau của những người mẹ Việt Nam đã mất con trong chiến tranh. Tôi mong được góp phần vào những hợp tác nhân đạo thường xuyên để giúp Chính phủ Việt Nam xóa bỏ sự đe dọa của bom mìn còn sót lại trong chiến tranh”. (Còn nữa)