Ngày 16/8/1945, tại đình Tân Trào (tỉnh Tuyên Quang), Chủ tịch Hồ Chí Minh và Tổng bộ Việt Minh đã khai mạc Đại hội đại biểu quốc dân (còn gọi là Quốc dân Đại hội Tân Trào). Tham dự Đại hội có hơn 60 đại biểu đại diện cho cả 3 miền Bắc - Trung - Nam, đại diện cho các ngành, các giới, các dân tộc, các đảng phái chính trị, các đoàn thể cứu quốc và một số Việt kiều ở Thái Lan và Lào. Đại hội đã thông qua Mười chính sách của Việt Minh. Điều đầu tiên trong Mười chính sách của Việt Minh là “Giành lấy chính quyền, xây dựng một nước Việt Nam Dân chủ Cộng hoà trên nền tảng hoàn toàn độc lập”. Đại hội cũng đã thành lập Ủy ban Dân tộc giải phóng Việt Nam, Lãnh tụ Hồ Chí Minh là Chủ tịch. Đại hội quy định Quốc kì là lá cờ đỏ có ngôi sao vàng 5 cánh ở giữa và Quốc ca là bài “Tiến quân ca”.

Ảnh tư liệu

Sau khi Hà Nội và nhiều nơi khởi nghĩa thắng lợi, ngày 25/8/1945, Chủ tịch Hồ Chí Minh từ Việt Bắc về ngoại thành Hà Nội. Theo đề nghị của Người, Uỷ ban Dân tộc giải phóng do Quốc dân Đại hội Tân Trào cử ra được cải tổ thành Chính phủ cách mạng lâm thời của nước Việt Nam. Chiều ngày 26/8/1945, Trung ương đón Người về ở căn gác 2 nhà số 48 phố Hàng Ngang. Người quyết định cần khẩn trương tổ chức lễ ra mắt của Chính phủ cách mạng lâm thời vào ngày 2/9/1945.

Từ 12 giờ trưa 2/9/1945, đông đảo các tầng lớp Nhân dân đã bắt đầu tập trung tại Quảng trường Ba Đình để đón nhận lời tuyên bố chính thức về sự độc lập của nước nhà. Những biểu ngữ nền đỏ chữ vàng bằng các thứ tiếng Việt, Anh, Pháp, Hoa, Nga chăng ngang đường phố. Ý chí của Nhân dân được biểu lộ trên các dòng chữ: “Nước Việt Nam của người Việt Nam”, “Độc lập hay là chết”, “Ủng hộ Chủ tịch Hồ Chí Minh”.

Theo Báo Cứu quốc (cơ quan tuyên truyền, tranh đấu của Mặt trận Việt Minh) ra ngày 5/9/1945, lúc đó giữa vườn hoa Ba Đình đã dựng sẵn một kì đài có đặt máy truyền thanh. Các đoàn thể đến dự lễ theo trật tự đã định sẵn bởi ban tổ chức. Gần kì đài nhất là đoàn thể các cụ cao niên, đoàn thể Phật giáo, đoàn thể Công giáo và đoàn thể Phụ nữ. Một đội tự vệ, súng lục cầm tay, đứng chen khít nhau thành một hàng rào quanh kì đài. Bộ đội thuộc Việt Nam Giải phóng quân đứng dàn ở phía sau kì đài. Vòng ngoài là một biển người với một rừng cờ đỏ sao vàng rực rỡ.

Buổi lễ bắt đầu. Lá cờ màu đỏ sao vàng được từ từ kéo lên ngọn cột cờ, trong khi đội quân nhạc cử bài Tiến quân ca. Trên kì đài, các thành viên Chính phủ cách mạng lâm thời đưa nắm tay chào. Bên dưới, một rừng cánh tay cũng giơ lên.

Sau đó, đại diện ban tổ chức đứng trước máy truyền thanh đọc chương trình buổi lễ và giới thiệu Chính phủ cách mạng lâm thời. Tiếp đó, Chủ tịch Hồ Chí Minh bằng một giọng rành mạch, giản dị đã đọc Tuyên ngôn Độc lập, tuyên bố trước toàn thể quốc dân đồng bào và thế giới về việc nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa đã ra đời. Để tranh thủ thêm sự ủng hộ của thế giới, trong Tuyên ngôn Độc lập, Người nêu rõ: “Một dân tộc đã gan góc chống ách nô lệ của Pháp hơn 80 năm nay, một dân tộc đã gan góc đứng về phe Đồng minh chống phát xít mấy năm nay, dân tộc đó phải được tự do! Dân tộc đó phải được độc lập!”. Người cũng kêu gọi: “Chúng tôi tin rằng các nước Đồng minh đã công nhận những nguyên tắc dân tộc bình đẳng ở các Hội nghị Tê-hê-răng và Cựu Kim Sơn, quyết không thể không công nhận quyền độc lập của dân Việt Nam”. Trước âm mưu xâm lược của thực dân Pháp, Người nhấn mạnh: “Nước Việt Nam có quyền hưởng tự do và độc lập, và sự thật đã thành một nước tự do, độc lập. Toàn thể dân tộc Việt Nam quyết đem tất cả tinh thần và lực lượng, tính mạng và của cải để giữ vững quyền tự do, độc lập ấy”. Dứt lời tuyên ngôn đanh thép ấy, tất cả quốc dân dưới kì đài đều đồng thanh cất tiếng lên hoan hô như sấm vang.

Tiếp đến là cuộc tuyên thệ của Chính phủ cách mạng lâm thời. Đứng trước lá Quốc kì và đứng trước quốc dân, các thành viên của Chính phủ cách mạng lâm thời thề rằng: Sẽ kiên quyết lãnh đạo toàn dân giữ vững nền độc lập cho Tổ quốc và thực hiện bản chương trình của Việt Minh, để đem lại tự do hạnh phúc cho dân tộc.

Sau khi Chính phủ cách mạng lâm thời tuyên thệ, đồng chí Võ Nguyên Giáp, Bộ trưởng Bộ Nội vụ trình bày về tình hình trong nước và những chính sách của Chính phủ. Tiếp đó, đồng chí Trần Huy Liệu tường trình về sứ mệnh vào Huế nhận sự thoái vị của vua Bảo Đại. Đồng chí Trần Huy Liệu đưa ra trình với quốc dân chiếc ấn quốc bảo và thanh kiếm bằng vàng mà vua Bảo Đại đã trao là bằng chứng từ nay đã trao chủ quyền trong nước vào tay Chính phủ của Nhân dân.

Tiếp đó, đồng chí Nguyễn Lương Bằng, đại biểu của Tổng bộ Việt Minh thuật lại cuộc tranh đấu đầy nỗi gian lao, khó khăn mà Mặt trận Việt Minh đã theo đuổi trong mấy năm nay để giải phóng cho dân tộc và kêu gọi toàn thể đồng bào thống nhất, đoàn kết lại để ủng hộ Chính phủ, để Chính phủ có thể thi hành triệt để Chương trình kiến quốc của Mặt trận Việt Minh.

3 giờ 30 ngày 2/9/1945, quốc dân tuyên thệ. Đại diện ban tổ chức đứng trước đài đọc to những lời thề. Mỗi lời đọc xong, toàn thể đồng bào đứng dưới kì đài đều hô to: “Xin thề!”, biểu lộ rõ ý chí bền vững không gì lay chuyển được của cả một dân tộc đã quyết giữ lấy tự do, độc lập của mình bằng bất cứ giá nào.

Cuộc lễ kết thúc. Bài “Tiến quân ca” do đoàn quân nhạc cử lên. Cuộc mít-tinh biến thành một cuộc biểu tình vĩ đại. Các đoàn thể lần lượt diễu quanh kì đài rồi chia làm ba đường kéo đi.