Những lão nông rành rọt về miệt Ngàn cho biết sau khi đào kênh Xà No, người Pháp tiếp tục đào xẻ ngang hơn 20 kênh sườn. Cứ 1.000m thì đào một kênh lớn, xen giữa 500m lại đào một kênh nhỏ. Hệ thống kênh này dẫn nguồn nước ngọt từ sông Hậu vào, làm màu mỡ những cánh đồng lúa ở miệt Ngàn.

Chúng tôi đi từ huyện Phong Điền, TP Cần Thơ qua tỉnh Hậu Giang. Định vị theo đường sông thì kênh xáng Xà No bắt nguồn từ ngã ba Vàm Xáng, nơi sông Cần Thơ đi thẳng sẽ tới Phong Điền. Dòng nước rẽ trái là vào kênh Xà No đi tới miệt Ngàn trải dài từ huyện Châu Thành A đến huyện Vị Thủy, tỉnh Hậu Giang.

Đi từng quãng đúng 1.000m, chúng tôi lại dừng xe để chụp ảnh từng cây cầu 1.000, 2.000... đến 14.000 và 14.500 bắc qua những con kênh cùng tên. Đường ở miệt Ngàn đẹp không chỉ ở những cánh đồng lúa bạt ngàn mà còn bởi có nơi hai bên đường là hàng cây hoa hoàng yến vàng rực, có nơi là hai hàng phượng vĩ đỏ thắm vào mùa Hè. Nhờ vẻ đẹp tự nhiên ấy, những con đường hoa bên cạnh các cánh đồng lúa đã trở thành điểm check-in tuyệt vời của mọi người.

Đường đến thị trấn Bảy Ngàn rất đẹp.

Chợ Một Ngàn, chợ Bảy Ngàn, chợ Mười Bốn Ngàn là những chợ nhộn nhịp nhất. Những đặc sản của miền sông nước đều có trong chợ nhưng thích nhất là các hàng bánh dân gian đủ loại.

Miệt Ngàn đặc sắc như vậy mà có người nói với chúng tôi rằng “thấy chẳng có gì”, “không biết giới thiệu gì”... May là chúng tôi đã không bỏ qua miệt Ngàn như thế!

Ở các tỉnh, thành Tây Nam Bộ, có thể thấy chợ quê nhiều nơi. Song, chợ quê lớn nhất, họp mỗi ngày và chỉ chuyên mua bán đồ “đặc sệt” từ ruộng đồng, sông rạch, chắc chỉ có ở TP Vị Thanh. Khu chợ này rộng khoảng 700m2, gần cầu Cái Nhúc nhỏ, không có tiểu thương mà chỉ có “người bán”. Phần lớn họ là những nông dân bán rau củ quả nhà trồng hay rau mọc tự nhiên hái được; bán cá, tôm, lươn, ếch đánh bắt từ sông rạch, ruộng, mương.

Người địa phương gọi khu chợ độc đáo nhất vùng sông nước Nam Bộ này là chợ “chồm hổm”. Nghe cách gọi đủ hình dung nét đặc trưng của chợ: Không có quầy sạp; hàng bán được đựng trong thúng, rổ, nia hay đổ trên tấm trải; người bán ngồi trên ghế lùn xịt hoặc ngồi chồm hổm, ngồi bệt trên tấm trải; người mua không đứng lom khom thì cũng ngồi chồm hổm mới dễ lựa đồ.

Một - hai giờ sáng, chợ “chồm hổm” đã họp, hầu hết mỗi hàng đều có bóng đèn điện để thấy rõ đồ bán. Nông dân trồng được gì mang bán nấy. Những loại rau dại ở đồng, ở vườn không dễ kiếm tại các chợ quê khác thì ở chợ “chồm hổm” thường có, như: Bông lục bình, rau nhút, rau sam, rau trai, rau muống tím, đọt choại, đọt nhãn lồng… Mùa nước nổi thì có bông điên điển, bông súng cơm, cá linh, chuột đồng. Trong mùa Tết, chợ còn có nhiều cải làm dưa, củ kiệu, củ hành.

Chợ “chồm hổm” giữa TP Vị Thanh.

Cách rao hàng, mời chào khách ở chợ “chồm hổm” cũng dễ thương lắm. Có người dùng lời ngon ngọt gọi khách đi chợ: “Mua gì không cục vàng ơi?”. Đồ nào ngon, giá rẻ thì bán mau. Những người mang đồ đồng bắt được ra chợ dùng sự chân thật để giúp người mua hài lòng...

Người địa phương quen với chợ này còn thích, huống chi chúng tôi. Chợ “chồm hổm” giữa TP Vị Thanh như muốn giữ hương đồng nội cho phố thị. Các tỉnh miền núi phía Bắc luôn đưa những chợ phiên của đồng bào miền núi thành một trong những điểm đặc sắc để quảng bá du lịch. Trong khi đó, tỉnh Hậu Giang có được một chợ quê “độc nhất vô nhị” của vùng sông nước Nam Bộ mà không quảng bá cho nhiều khách du lịch biết đến thì thật đáng tiếc!

Bên cạnh chợ “chồm hổm”, miệt Ngàn còn có làng trầu Vị Thủy có tuổi đời gần trăm năm. Ngoài chủ vườn có thu nhập khá, những người làm công như xếp trầu, quấn nọc trầu cũng có thu nhập đáng kể. Thu nhập đủ sống nhưng người dân ở đây cũng muốn làm du lịch để phát triển cảnh quan làng trầu. Một số nhà vườn đang trồng thêm những hàng cau trước nhà, làm cho đường làng trầu thêm đẹp.

Vùng du lịch cộng đồng khóm Cầu Đúc, ấp Thạnh Thắng, xã Hỏa Tiến, TP Vị Thanh là điểm đến thích hợp với những ai muốn khám phá đời sống nông dân với đồng ruộng. Từ năm 2009, khi tỉnh Hậu Giang tổ chức Festival Lúa gạo Việt Nam lần thứ Nhất, vùng trồng khóm Cầu Đúc cũng được quảng bá để hướng tới phát triển du lịch. Đến đây, khách được bơi xuồng len lỏi trong những mương nước cắt dọc, ngang ruộng khóm, cảm nhận nét độc đáo, bình dị của cuộc sống. Vào những ngày người dân thu hoạch khóm thì còn sướng hơn, được xem cảnh bà con hái khóm chất đầy ghe, rồi chẻ ngay một quả tươi ngọt lịm cho khách thưởng thức tại chỗ.

Từ trái khóm ăn tươi hoặc nấu canh chua, người dân Cầu Đúc còn chế biến nhiều món ăn từ khóm như: Củ hũ khóm xào tôm, hầm thịt, làm dưa chua, đổ bánh xèo…; ép nước khóm, làm bánh khóm, mứt khóm, kẹo khóm, rượu khóm đãi khách. Chúng tôi thưởng thức một bữa ăn với các món toàn từ khóm như thế, thật thú vị.

Thế nhưng, các công ty lữ hành chưa mặn mà bởi đường vào vùng khóm Cầu Đúc quá nhỏ hẹp, khách phải đi bộ vào, tháng mưa ai cũng ngại cảnh bùn lầy. Từ đó, những hộ muốn làm du lịch cộng đồng không còn mấy hào hứng và cũng chẳng đầu tư nơi nghỉ ngơi cho khách nữa. Dần dà, vùng khóm thưa khách...

Miệt Ngàn quá đặc sắc từ chuyện lập làng đến cảnh quan, sinh hoạt. Kênh xáng Xà No chạy dài chứng kiến sức sống miền sông nước qua ngược xuôi của ghe tàu...