Thế mà lần nào đến họ cũng tràn đầy nhiệt huyết, ghi chép số liệu rất cẩn thận nhưng khi hỏi về tương lai phục dựng thành cổ, khôi phục hiện trạng để bảo tồn đúng cách, thì không ai có câu trả lời xác đáng.

Vì thế, tòa thành cổ ngày qua ngày vẫn nằm im lìm như bị lãng quên trong hoài niệm xa xót. Không thiếu những tiếng kêu cứu khẩn thiết từ mọi phía. Đặc biệt, rất nhiều lời kêu cứu từ phía bà con, những cán bộ yêu văn hoá tỉnh nhà. “Bây giờ chẳng con mấy ai biết về quá khứ một thời vàng son của thành cổ Luy Lâu nữa, mà chỉ thấy nó ngổn ngang như một phế tích”, một người dân sống gần thành cổ buồn rầu cho biết.

Hầu hết không gian thờ tự ở đền Phi Tướng nằm trong một ngôi nhà tạm bợ, bụi, mạng nhện bu đầy, bám lên cả tượng phật.

Trong kí ức của người dân nơi đây thì thành cổ Luy Lâu có từ thời Bắc thuộc. Qua hàng nghìn năm, cuộc sống đổi thay, dấu vết lịch sử như xoá mờ đi tất cả, khiến thành cổ chỉ còn nằm trong lòng đất thâm u và cô tịch. Dù đã được công nhận là Di tích Quốc gia từ năm 1964, nhưng khi hỏi thăm đường đến, mỗi người chỉ một nẻo. Bởi càng đi sâu, con đường càng trở nên hoang vắng, cỏ dại, lúa mọc bời bời, đất đá ngổn ngang lấp cả lối đi.

Là một người con của quê hương, ngày ngày đứng nhìn di sản cha ông bị xâm hại, bà Nguyễn Thị Hạt bức xúc: “Tôi sống ở đây đã quá nửa đời người, đủ khôn để hiểu về các giá trị của thành Luy Lâu. Ngày xưa, toàn bộ khu vực này vẫn còn hoang vắng lắm. Thế nhưng, từ nhiều năm nay dân cư đông đúc, người ta thi nhau “nhảy dù” vào lấn chiếm, chẳng cần quan tâm là di tích hay lịch sử quốc gia”.

Để có thể xác định chính xác được thành Luy Lâu, chúng tôi phải đứng trên một địa điểm cao nhất. Nhìn từ xa, cả trung tâm thành cổ bị bao vây ba bề bốn bên bởi những tòa ngang dãy dọc nhà cửa mọc lên san sát. Bờ tường thành cũ không còn nhiều dấu vết bởi cỏ mọc um tùm che lấp. Đặc biệt, người dân đã “tự tiện” san bờ để làm ruộng, làm nhà. Ông Nguyễn Văn Luận, một người sống lâu năm ở đây cho biết: “Hầu hết toàn bộ thành phía Nam đã bị lấn chiếm, đào bới, đóng gạch. Từ nhiều năm nay, chính quyền đã trực tiếp vào cuộc xử lí nhiều lần. Chẳng hiểu vì sao năm ngoái, xã giải quyết đất ở cho một số hộ nên có tình trạng đập tường thành để mở đường”.

Để hiểu rõ về thực trạng này, chúng tôi tìm đến Bảo tàng Bắc Ninh (Ban quản lí di tích), thì được biết, trước đây Phòng Thông tin huyện Thuận Thành và UBND xã Thanh Khương có tiến thành đo đạc, lập biên bản và khoanh vùng để bảo vệ di tích trước nạn “xâm chiếm” gay gắt. Diện tích tính đến thời điểm đó là 103.518m2, nhưng khi chúng tôi hỏi chính quyền xã Thanh Khương cho biết chỉ còn 100.000m2, nghĩa là thành cổ giờ chỉ còn 77.0002.

Lí giải về con số chênh lệch đó, ông Nguyễn Duy Kha, cán bộ văn hoá xã, Phó ban Quản lí di tích giải thích rằng: “Cho đến bây giờ, quan điểm nhất quán của xã cũng như huyện là quản lí thành cổ vẫn dựa trên việc bảo tồn. Diện tích nhà nước giao thế nào địa phương vẫn quản lí đúng quy trình. Hao hụt là do có một bộ phận diện tích chia ruộng lâu dài cho dân vào năm 1992, một bộ phận diện tích khác giao cho dân đấu thầu”.

Cả thành cổ lộng lẫy, nguy nga là thế, nhưng không có lấy một tấm biển chỉ dẫn. Chiếc cổng được làm từ nguồn của Nhân dân và các phật tử hảo tâm.

Đã hơn nửa thế kỉ trôi qua kể từ khi được công nhận là Di tích lịch sử Quốc gia, thành cổ Luy Lâu vẫn không có cổng chính, không một biển báo giới thiệu hướng đi vào thành cổ. Chiếc cổng đơn sơ hiện nay là do Nhân dân và các phật tử quyên góp xây dựng. Còn những người có trách nhiệm quản lí thành cổ thì giãi bày: “Cũng đã có 3 phương án làm đường đi vào 3 thôn, rồi đường bê tông đi vào cổng thành, vào chùa... Cổng cũng được đề xuất xây, nhưng không có kinh phí nên tất cả đành phải “bỏ ngỏ”.

Điểm nhấn của thành cổ còn lại đến bây giờ là chùa Phi Tướng và đền Lũng nằm trong thành. Chùa Phi Tướng được các nhà nghiên cứu cho rằng là nơi đầu tiên Phật giáo được truyền bá vào Việt Nam. Còn đền Lũng thờ Thái Thú Sĩ Nhiếp, là người có công truyền bá chữ Hán vào nước ta từ thời Bắc thuộc. Nhưng chùa và đền đều hoang sơ, tiêu điều, xuống cấp trầm trọng.

Cho đến tận bây giờ, Khảo cổ Việt Nam chưa phát hiện được Khu di tích nào có mật độ di tích phong phú, đa dạng và rộng lớn phản ánh vai trò và tính chất một thủ phủ, một đô thị lớn trong thời Bắc thuộc như Luy Lâu. Huy hoàng một thuở là thế nhưng đến Luy Lâu bây giờ, chẳng còn mấy ai biết về quá khứ huy hoàng, về một thời vàng son của nó, mà chỉ thấy thành cổ trở thành một phế tích trong xót xa!