Di tích Khu lưu niệm cố Tổng Bí thư Lê Duẩn tọa lạc trong khu vực gần chợ Sãi một thời vốn là trung tâm buôn bán tấp nập, nghề tiểu thủ công nghiệp rất phát triển của vùng đồng bằng Triệu Phong. Chính tại nơi đây đã nuôi dưỡng và hình thành nên một nhân cách lớn, một lãnh tụ cách mạng kiệt xuất của Đảng. Khu lưu niệm cố Tổng Bí thư Lê Duẩn được công nhận là Di tích Quốc gia theo Quyết định số 3810/QĐ-BVHTTDL ngày 29/10/2010 của Bộ Văn hoá, Thể thao và Du lịch.

Nhà tưởng niệm Tổng BÍ thư Lê Duẩn

Tổng Bí thư Lê Duẩn (tên khai sinh là Lê Văn Nhuận) sinh ngày 7/4/1907, tại làng Bích La Đông, xã Triệu Đông, huyện Triệu Phong, tỉnh Quảng Trị. Thân phụ là cụ Lê Văn Hiệp, thân mẫu là cụ Võ Thị Đạo (người làng Đầu Kênh, xã Triệu Long, huyện Triệu Phong). Năm Lê Duẩn lên 3-4 tuổi gia đình chuyển lên làng Hậu Kiên, xã Triệu Thành sinh sống vì ở đây có những điều kiện thuận lợi, có chợ Sãi nằm bên bờ sông Thạch Hãn rất thuận tiện cho việc giao thương buôn bán. Sinh ra trong một gia đình nề nếp, từ nhỏ Lê Duẩn nổi tiếng thông minh, học giỏi có tiếng khắp vùng và được dân làng, bạn bè đặt cho cái tên Thông Nhuận.

Lớn lên trên miền quê giàu lòng yêu nước, Lê Duẩn sớm giác ngộ cách mạng. Năm 1928, tham gia “Tân Việt cách mạng Đảng” và “Việt Nam Thanh niên Cách mạng đồng chí Hội”, từ một thanh niên giàu lòng yêu nước, say mê lí tưởng cách mạng, đồng chí nhanh chóng trở thành một một chiến sĩ Cộng sản, một trong những đảng viên thuộc lớp đầu tiên của Đảng Cộng sản Việt Nam. Gần 60 năm hoạt động cách mạng liên tục ở cả ba miền Bắc, Trung, Nam, đồng chí Lê Duẩn được Đảng, Nhân dân tin cậy, giao phó nhiều trọng trách: Bí thư Xứ ủy Trung Kỳ, Bí thư Xứ ủy Nam Bộ, Bí thư Trung ương Cục miền Nam, Bí thư thứ nhất, Tổng Bí thư Ban Chấp hành Trung ương Đảng. Cuộc đời và sự nghiệp của đồng chí Lê Duẩn gắn liền với quá trình cách mạng hào hùng của dân tộc Việt Nam, từ những năm 20 đến những năm 80 thế kỉ XX. Dù ở bất kì hoàn cảnh nào, đồng chí Lê Duẩn vẫn luôn nêu cao khí phách kiên trung của người cộng sản, đặc biệt là những đóng góp to lớn của đồng chí cho sự nghiệp cách mạng giải phóng dân tộc, thống nhất Tổ quốc, đưa cả nước đi lên xây dựng Chủ nghĩa xã hội do Đảng Cộng sản Việt Nam khởi xướng và lãnh đạo. Đồng chí Lê Duẩn xứng đáng là nhà lãnh đạo kiệt xuất, một tư duy sáng tạo lớn của cách mạng Việt Nam, người chiến sĩ quốc tế trong sáng được kính trọng trong phong trào Cộng sản quốc tế và là một tấm gương sáng ngời về ý chí đấu tranh của một nhà yêu nước lớn.

Di tích Khu lưu niệm Tổng Bí thư Lê Duẩn rộng khoảng 5000m², là một quần thể di tích bao gồm các công trình: Nhà lưu niệm đồng chí Lê Duẩn là nơi sinh hoạt của gia đình đồng chí từ khi chuyển từ Bích La Đông lên Hậu Kiên và hiện nay là nơi thờ tự hai cụ thân sinh và đồng chí tại quê nhà; Nhà tưởng niệm, là nơi khách tham quan tổ chức hành lễ tri ân Tổng Bí thư Lê Duẩn; Nhà trưng bày bổ sung, là nơi trưng bày những hiện vật, ảnh tư liệu nhằm tái hiện lại thân thế, cuộc đời và sự nghiệp hoạt động cách mạng cùng những đóng góp to lớn của Tổng Bí thư Lê Duẩn đối với quê hương và đất nước.

Nhà lưu niệm Tổng Bí thư Lê Duẩn nằm trên khuôn viên có diện tích 400m2. Nguyên trước đây là nhà và vườn của cụ thân sinh Lê Hiệp. Nhà làm bằng gỗ, khá khang trang. Trải qua hai cuộc chiến tranh tàn khốc, ngôi nhà bị đốt cháy nhiều lần, sau giải phóng chỉ còn lại nền nhà. Năm 1976, để tỏ lòng tôn kính và biết ơn công lao to lớn của đồng chí đối với Đảng và Nhà nước, Đảng bộ và nhân dân huyện Triệu Phong đã chung tay góp sức dựng lại ngôi nhà của gia đình đồng chí trên nền đất cũ. Ngôi nhà có kết cấu theo dạng 3 gian 2 chái, có nhà sau (nhà dưới) rộng 4,5m, dài 9m, mái lợp tranh, vách khại tre, trát bùn và gỗ. Bên trong nhà còn phục chế lại các đồ dùng như giường nằm, sập, bàn, tủ thờ... Cuối năm 1977, mái tranh bị hỏng, UBND huyện đã thay lại bằng ngói mốc. Từ năm 1978 - 1985, tiếp tục trải qua nhiều lần tu sửa, cải tạo thay vách tre bằng gỗ ép. Năm 1995, Bảo tàng tỉnh Quảng Trị đã trùng tu lại ngôi nhà dựa trên những kết cấu của ngôi nhà cũ (bốn vài hai chái, có nhà sau) rộng 10m, dài 12m, mỗi gian rộng 2,5m, mỗi chái rộng 1,5m có mái hiên. Năm 2002, UBND tỉnh Quảng Trị đã giao cho Sở Văn hoá và Thông tin tiến hành cải tạo lại nhà lưu niệm, xây mới nhà tưởng niệm, nhà trưng bày bổ sung… Từ đó đến nay Nhà lưu niệm vẫn dùng làm nơi thờ tự hai cụ thân sinh và đồng chí Lê Duẩn và đã trở thành nơi phục vụ nhân dân đến thăm viếng.

Di tích Khu lưu niệm Tổng Bí thư Lê Duẩn là một di tích lịch sử lưu niệm danh nhân tiêu biểu của tỉnh Quảng Trị nói riêng và của cả nước nói chung. Đây còn là nơi thể hiện tình cảm và tấm lòng hết sức cao quý, sự biết ơn, trân trọng của toàn Đảng, toàn dân nói chung, của Đảng bộ và nhân dân Quảng Trị nói riêng đối với một lãnh tụ kiệt xuất của dân tộc, một chiến sĩ kiên cường của phong trào Cộng sản và công nhân quốc tế, một người con ưu tú của quê hương. Khu di tích lưu niệm đồng chí Lê Duẩn là nơi giáo dục tinh thần yêu nước, lòng tự hào của dân tộc, một trong những địa chỉ đỏ về hoạt động giáo dục truyền thống và sinh hoạt văn hóa.

Năm nay, kỉ niệm 115 năm ngày sinh Tổng Bí thư Lê Duẩn, tỉnh Quảng Trị tổ chức các hoạt động như: Chương trình sân khấu thực cảnh đặc biệt tại làng Bích La, xã Triệu Đông và Khu lưu niệm Tổng Bí thư Lê Duẩn, thôn Hậu Kiên, xã Triệu Thành; Dâng hoa tại Tượng đài Tổng Bí thư Lê Duẩn (Công viên Lê Duẩn, TP Đông Hà) và Khởi công tôn tạo, nâng cấp Khu lưu niệm Tổng Bí thư Lê Duẩn.