Chọn nghề gì để lập nghiệp thành công? Để trả lời chính xác câu hỏi này cần nhiều yếu tố. Đó là bên cạnh niềm đam mê cũng cần phải xem xét năng lực của bản thân với nghề đã chọn. Thực tế, nhiều học sinh chọn ngành nghề yêu thích nhưng lại không cân nhắc đến khả năng của mình nên dễ chán nản, bỏ cuộc. Ngoài ra, cũng cần căn cứ vào nhu cầu của xã hội, triển vọng của ngành học đó trong tương lai. Để giúp các em học sinh nâng cao sự hiểu biết về nghề nghiệp, có định hướng đúng đắn và đưa ra quyết định chọn ngành, chọn nghề nghiệp phù hợp thì công tác giáo dục hướng nghiệp, định hướng phân luồng học sinh phổ thông trong nhà trường phổ thông là hết sức quan trọng.

Tuy nhiên, thời gian qua công tác này còn tồn tại nhiều bất cập, hạn chế. Nguyên nhân thì có nhiều, nhưng tựu trung là do công tác giáo dục hướng nghiệp ở các nhà trường phổ thông chưa được quan tâm đúng mức; Cơ sở vật chất của nhiều cơ sở giáo dục nghề nghiệp còn lạc hậu, thiếu đầu tư để phù hợp với thực tiễn; Nhận thức của học sinh và cộng đồng, xã hội về giáo dục hướng nghiệp và phân luồng trong giáo dục chủ yếu dựa vào cảm tính, hứng thú, sở thích cá nhân; đa số phụ huynh và xã hội tâm lí khoa bảng, bằng cấp còn khá nặng nề… Theo ý kiến của nhiều chuyên gia, quy trình định hướng phát triển nghề nghiệp là một vòng bắt đầu từ: Nhận thức bản thân - nhận thức về thế giới nghề nghiệp, khám phá cơ hội phù hợp - lập kế hoạch nghề nghiệp.

Nhận thức và phát triển bản thân không chỉ là nhận ra sở thích, khả năng, điều kiện của mình, mà quan trọng nhất là giúp học sinh làm chủ chính mình, học cách sống tự chủ và có trách nhiệm, phát huy giá trị và tiềm năng của cá nhân. Giáo dục nhận thức bản thân phải giúp cho mỗi học sinh trả lời câu hỏi: Tôi là ai? Khi đó, học sinh sẽ khám phá và phát triển được tài năng, đam mê cá nhân, phát triển năng lực tự nhận thức để là một người tích cực, tự tin với cuộc sống, trở thành một thành viên có giá trị với gia đình, nhà trường và xã hội.

Sau khi trả lời câu hỏi Tôi là ai? Hướng nghiệp sẽ giúp cho học sinh trả lời câu hỏi: Thế giới nghề nghiệp có những gì ở hiện tại và tương lai? Có những cơ hội gì để bản thân em phát huy được tài năng và đam mê cũng như các giá trị của mình? Hướng nghiệp sẽ hướng dẫn học sinh tìm hiểu thông tin nghề nghiệp cũng như nhu cầu của thị trường việc làm không chỉ tại thời điểm các em học tập mà còn ở tương lai khi các em trưởng thành để bước vào và góp phần tạo ra thay đổi của thế giới nghề nghiệp. Bước tiếp theo của hướng nghiệp sau khi học sinh có nhận thức về bản thân và thế giới nghề nghiệp là xây dựng kế hoạch phát triển nghề nghiệp thông qua việc trả lời câu hỏi: Tôi muốn trở thành người thế nào và ở đâu trong thế giới nghề nghiệp? Em sẽ làm gì để đến nơi em mong muốn?

Trên thế giới, công tác giáo dục hướng nghiệp được hầu hết các nước phát triển quan tâm thực hiện và đạt được những kết quả tốt, góp phần quan trọng vào việc phát triển nguồn nhân lực bảo đảm cả về số lượng, cơ cấu và chất lượng. Nhiều hệ thống giáo dục đã đưa hướng nghiệp ngay từ giáo dục Mầm non. Việc hiểu sai về hướng nghiệp dẫn đến phải chờ đến cuối cấp Trung học cơ sở, Trung học phổ thông mới bắt đầu thực hiện, rõ ràng nhận ra bản thân chậm trễ sẽ hạn chế việc phát triển các tiềm năng cá nhân ngay từ tuổi ấu thơ, đến khi bắt đầu đã quá muộn để phát triển bản thân học sinh cũng như hiểu biết về thế giới nghề nghiệp. Việc lập kế hoạch sẽ càng không có ý nghĩa khi nhận thức về bản thân và thế giới nghề nghiệp không đầy đủ và sâu sắc, thậm chí sai lầm.

Có thể nói, xu hướng học nghề đã có nhiều biến đổi theo thời gian và đại học không còn là con đường duy nhất. Điều quan trọng là học sinh và phụ huynh cần sớm nắm bắt những thông tin về xu thế nghề nghiệp hiện nay, những lợi ích khi tiếp cận với ngành nghề sớm để chọn hướng đi đúng, phù hợp. Lựa chọn bất cứ con đường hay nghề nghiệp nào để theo đuổi cũng đòi hỏi phải nghiêm túc học tập, trau dồi kĩ năng để có tay nghề giỏi thì cơ hội việc làm luôn rộng mở. Cần lắm cách làm thật về hướng nghiệp để tạo ra nhận thức thật về bản thân và thế giới nghề nghiệp, hỗ trợ học sinh có được định hướng, lựa chọn và phát triển nghề nghiệp phù hợp với khả năng của bản thân và nhu cầu của xã hội/thị trường lao động của địa phương, quốc gia và thế giới trong thế kỉ 21.