Kì 1: Một trào lưu “liên tục phát triển...”

Đến hẹn… nhiều thêm!

Đến nay đã có 27 đợt phong hàm GS, PGS với khoảng gần 12.500 người. Gần đây nhất là ngày 26/12/2020 trao quyết định cho 339 ứng viên (39 GS, 300 PGS). Trước đó, đợt 26 ngày 6/2/2018 Bộ trưởng Phùng Xuân Nhạ, Chủ tịch Hội đồng kí công nhận đợt năm 2017 kỉ lục trong 40 năm qua. Đây là đợt Hội đồng Giáo sư Nhà nước (HĐGSNN) công nhận tiêu chuẩn GS, PGS cho 1.131 người, mức cao nhất mà dư luận xã hội cho là cuộc “chạy đua nước rút theo chuyến tàu vét 174” trước khi Quyết định số 174/ QĐ-TTg ngày 31/12/2008 của Thủ tướng Chính phủ hết hiệu lực…

Như vậy, kể từ đợt đầu xét công nhận GS, PGS và theo đồ thị thì lần sau nhiều hơn lần trước như một trào lưu “liên tục phát triển”. Từ khi có Quyết định số 174 “Ban hành quy định tiêu chuẩn, thủ tục bổ nhiệm chức danh Giáo sư, Phó giáo sư” và Quyết định số 20/2012/QĐ-TTg ngày 22/11/2012 của Thủ tướng Chính phủ “Về việc sửa đổi, bổ sung Quyết định số 174” thì càng gia tăng.

Trước năm 1990, bổ nhiệm học hàm do Thủ tướng kí công nhận, sau đó Chính phủ giao cho HĐGSNN. Đó là một nguyên nhân dẫn đến trào lưu bổ nhiệm có những đợt ồ ạt, vượt trội. Ví dụ: Trong đợt 1991-1992 có 1.900 người được công nhận (400 GS, 1.500 PGS) là số lượng cao hơn tổng số 10 năm trước đó Thủ tướng kí bổ nhiệm. Còn trong 10 năm gần đây: 2010 (967 người), năm 2011 (592 người), năm 2012 (631 người), năm 2013 (749 người), năm 2014 (822 người), năm 2015 (681 người), năm 2016 (931 người) và năm 2017 (1.131 người), năm 2020 (339 người). Các địa phương có nhiều trí thức được phong là Hà Nội, TP Hồ Chí Minh, Nam Định, Nghệ An, Hà Tĩnh, Thái Bình, Thanh Hóa…

Ảnh minh hoạ Nguồn: Internet

Năm 2016 cả nước công nhận 931 người, riêng Hà Nội 467 người (chiếm 66%), TP Hồ Chí Minh có 139 (chiếm 20%), còn 61 địa phương khác chỉ có 97 người (chiếm 14%). Các ngành có nhiều nhất GS, PGS là Y học, Hóa học, Khoa học quân sự, Khoa học trái đất, Vật lí… mà dư luận cho là “Việt Nam lạm phát Giáo sư…"

Xung quanh “kỉ lục” mang số hiệu 174…

Sở dĩ năm 2017 có mức “kỉ lục” công nhận GS, PGS được nhà chức trách khẳng định do sắp tới Thủ tướng Chính phủ sẽ ban hành tiêu chí mới với những quy định chặt chẽ, khắt khe hơn trên cơ sở tiêu chuẩn quốc tế chứ không còn tiêu chí quốc nội. Vì thế, HĐGSNN do ông Phùng Xuân Nhạ làm Chủ tịch thông báo đợt năm 2017 kéo dài thời gian nộp hồ sơ thêm 6 tháng. Các ứng viên nhộn nhịp hoàn thiện, bổ sung hồ sơ, bài báo, công trình khoa học, kê khai giờ lên lớp…

Đây là cơ hội cho cuộc chạy đua nước rút đi tới đỉnh “Fan-xi-păng” học hàm theo tiêu chí 174. Cuộc chạy đua đến mức, năm 2017 có tới 1.537 ứng viên tự cho là “đủ tiêu chuẩn”. Trong 2 tháng, HĐGSNN xem xét loại 311 trường hợp rồi báo cáo Thủ tướng Chính phủ cho phép công nhận 1.226 người. Trong quá trình ấy, xuất hiện nhiều đơn khiếu nại, tố cáo khiến Thủ tướng phải chỉ đạo “rà soát lại, yêu cầu làm nghiêm túc, đánh giá chất lượng thực chất”. HĐGSNN tiếp tục rà soát loại thêm 95 ứng viên (trong đó có 1 vị Bộ trưởng) để nhanh chóng kí bổ nhiệm 1.131 GS, PGS.

Đáng chú ý là đợt 26 năm 2017 “kỉ lục” ấy, HĐGSNN dự kiến phong 1.226 ứng viên (đã trải qua Hội đồng 3 cấp xét duyệt) tỉ lệ đạt 79,8% (cao hơn năm 2016 là 3,3%), tỉ lệ bị loại 20,2% (năm 2016 là 23,5%). Còn về chất lượng, lấy bài báo quốc tế (ISI/Scopus) làm chuẩn thì 1.226 ứng viên có 5.136 bài (năm 2016 là 2.504 bài). Trung bình ISI/Scopus là 4,3 bài/ứng viên (năm 2016 là 3,5 bài). Tuy nhiên, 5.136 bài báo quốc tế chỉ do 588 người viết, còn 638 người (52%) không có ISI/Scopus, thể hiện chất lượng rất thấp so với mặt bằng quốc tế. Đó là chưa nói đến những tiêu cực như “đạo luận văn”, “mua xuất bản”, ngụy tạo số liệu, ngụy khoa học. Một số ứng viên sau khi có đơn tố cáo đã “tự nguyện” rút hoặc Hội đồng loại...

Đợt công nhận năm 2017 được quan tâm rất lớn của giới trí thức và Nhân dân, nhiều tranh cãi xung quanh chất lượng và sự ngộ nhận về chức danh. Có người bình luận: “Ở Việt Nam, GS, PGS mang tính vinh danh nhiều hơn là khoa học”. Trong nhiều lần phát biểu, Phó Thủ tướng Vũ Đức Đam thường trăn trở về chất lượng và hiệu quả các công trình nghiên cứu. Năm 2015, Việt Nam công bố có 2.000 báo cáo quốc tế nhưng nhìn sang các nước thì vẫn ít ỏi (Malaysia có 100.000, Trung Quốc 260.000, Mỹ là 500.000…) công trình khoa học công bố quốc tế.

Ngày 31/8/2018, Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 37/QĐ-TTg Quy định về tiêu chuẩn, thủ tục xét công nhận và bổ nhiệm chức danh GS, PGS… sát hơn với tiêu chuẩn quốc tế nên đợt xét năm 2020 có tiến bộ hơn. Với 87 Hội đồng ở 3 cấp xem xét 542 ứng viên, cuối cùng công nhận 339 người (39 GS, 300 PGS) chiếm 60,7 % ứng viên đăng kí. (còn nữa)