Kì 1: Kì vọng lớn...

Lần thứ nhất, trong kháng chiến chống Pháp, năm 1950 Chính phủ Cụ Hồ thực hiện chương trình giáo dục phổ thông 9 năm, SGK rất ít.

Lần thứ hai, từ năm 1956 ở miền Bắc tiến hành chương trình 10 năm, xác định “giáo dục phổ thông trở thành nền tảng văn hóa của đất nước, là sức mạnh tương lai của dân tộc”. Bộ SGK do một nhóm Giáo sư làm chỉ trong 1 năm.

Lần thứ ba, sau Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ IV (1976), Bộ Chính trị (Khóa IV) ra Nghị quyết số 14-NQ/TW ngày 11/01/1979 về cải cách giáo dục theo nguyên lí “học đi đôi với hành, giáo dục kết hợp với lao động sản xuất, nhà trường gắn liền với xã hội”. Sau khi thống nhất đất nước, miền Bắc vẫn thực hiện giáo dục phổ thông 10 năm, miền Nam tiếp tục duy trì hệ 12 năm. Nghị quyết số 14 nêu mục tiêu “làm tốt việc chăm sóc và giáo dục thế hệ trẻ ngay từ thuở ấu thơ”, đặt ra yêu cầu “Xây dựng chương trình, SGK chuẩn” và thực hiện thống nhất trong cả nước giáo dục phổ thông hệ 12 năm. Cuộc cải cách lần này, phải làm lại toàn bộ SGK.

Lần thứ tư, ngày 9/12/2000, Quốc hội Khóa X ban hành Nghị quyết số 40/2000/QH10 về “Đổi mới chương trình giáo dục phổ thông”, thực hiện giáo dục bắt buộc. Hội nghị lần thứ 8, Khóa XI BCH Trung ương Đảng ban hành Nghị quyết số 29-NQ/TW ngày 4/11/2013 “về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo”. Năm sau, Quốc hội Khóa XIII ban hành Nghị quyết số 88/2014 /QH13 về “Đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục”. CT-SGK lại phải làm mới.

Ảnh minh họa

Trong bốn thập kỉ (1980-2020), Đảng, Quốc hội có 4 Nghị quyết; Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ cũng có nhiều Nghị quyết, Nghị định, Quyết định, Chỉ thị và Bộ GD&ĐT càng có nhiều văn bản quy phạm pháp luật về cải cách giáo dục. Đi liền với các cuộc cải cách, trọng tâm là xây dựng CT-SGK cho từng cấp học.

Những năm kháng chiến chống Pháp, áp dụng SGK của Pháp cho chương trình 9 năm. Sau năm 1954, thực hiện chương trình 10 năm và sau 1980 thực hiện chương trình 12 năm ngành giáo dục tiếp thu nội dung SGK ở một số nước có nền giáo dục tiên tiến (Pháp, Đức, Anh, Mỹ, Nga), chủ yếu là các môn khoa học tự nhiên. Hồi đầu một nhóm giáo sư, trí thức biên soạn SGK phổ thông (hệ 10 năm) làm chỉ trong nửa năm, kinh phí không đáng kể, áp dụng ổn định hệ phổ thông 10 năm (từ năm học 1956-1957 cho đến năm học 1980-1981). Chương trình đó đào tạo ra một thế hệ anh hùng trong cuộc kháng chiến chống Mỹ và chiến tranh bảo vệ Tổ quốc.

Sau Nghị quyết số 14 của Bộ Chính trị và chủ trương của Hội đồng Bộ trưởng (nay là Chính phủ), thống nhất hệ thống giáo dục phổ thông 12 năm trong cả nước, cuốn sách Tiếng Việt lớp 1 đầu tiên được áp dụng năm 1981, mở đầu cho SGK mới, cải tiến chữ viết. Tiếp đến, lần lượt biên soạn thay SGK cho đến lớp 12. Tuy nhiên, những năm 80 thế kỉ trước do khủng hoảng kinh tế và ảnh hưởng của chiến tranh biên giới, việc cải cách giáo dục co lại với chủ trương thay đổi CT-SGK theo cách mỗi năm thay một lớp nên kéo dài từ năm 1981 đến năm 1992. Năm 1993, Chính phủ vay của Ngân hàng Thế giới 78 triệu USD cho Dự án phát triển tiểu học, chủ yếu để làm SGK. Vậy là, SGK vừa làm xong lại bỏ để làm mới!

Sau khi Quốc hội Khóa X ban hành Luật Giáo dục (1998), đồng thời ban hành Nghị quyết số 40/2000/QH10 ngày 9/12/2000 về “Đổi mới chương trình giáo dục phổ thông” với mục tiêu: “Xây dựng nội dung, chương trình, phương pháp giáo dục, SGK mới…” thì từ đó lại diễn ra triền miên suốt 20 năm qua chưa xong bộ SGK.

Giai đoạn này, Bộ GD&ĐT hình thành một chức năng “rất quan trọng”, chủ yếu là tập trung mọi nỗ lực xây dựng đề án, dự án, quản lí dự án, trong đó có hơn 10 dự án lớn, tiêu tốn hàng tỉ USD. Chỉ riêng đầu tư cho thiết bị trường học (2002-2007) ngân sách chi hơn 14.000 tỉ đồng (đã xảy ra một số vụ án tham nhũng). Báo cáo của Bộ GD&ĐT trước Ủy ban Thường vụ Quốc hội tháng 9/2009 có nêu: “Chính phủ đã sử dụng nguồn vốn ODA để hỗ trợ cho nguồn lực về tài chính cho việc đổi mới chương trình thông qua các chương trình, dự án”. Năm 2008 ngân sách chi 2.830 tỉ đồng để làm “Dự án đổi mới chương trình giáo dục, SGK và tài liệu giảng dạy”…

Năm 2011, Bộ GD&ĐT (do đồng tác giả là Bộ trưởng Phạm Vũ Luận và Thứ trưởng Nguyễn Vinh Hiển) trình Quốc hội một Dự án “khổng lồ” cần 70.000 tỉ đồng (3,4 tỉ USD) cho cải cách giáo dục. GS Hồ Ngọc Đại nói trong chương trình VTC 14 ngày 28/8/2018: “Đó là số tiền một con số 7 và 13 con số không”; “Không hơn gì cái cũ đâu... không hơn gì hết. Bản chất vẫn thế!”...

Rõ ràng, thực hiện cải cách giáo dục từ năm học 1980-1981 đến nay, Bộ GD&ĐT liên tục thay đổi CT-SGK. Sách in năm nào học sinh chỉ được dùng năm ấy. Có loại SGK tiểu học phải viết trực tiếp vào là cách không nước nào trên thế giới làm cả! Sách tham khảo cũng độc quyền do Nhà Xuất bản Giáo dục phát hành gấp hàng chục lần SGK chính thức. Theo GS.TSKH Nguyễn Xuân Hãn (Đại học Quốc gia Hà Nội), thì: “Hằng năm, lượng in ấn SGK và sách tham khảo chiếm khoảng 85% sản lượng in sách của quốc gia, 200 triệu bản cho khoảng 2.500 đầu sách. Ở bậc học phổ thông, học sinh lớp 1 có tới 80 cuốn sách, còn từ lớp 2 đến lớp 12 có từ 100 đến 500 cuốn sách. Nếu chồng các cuốn SGK, sách tham khảo của mỗi lớp thì chiều cao của chồng sách cao hơn chiều cao mỗi học sinh”. (còn nữa)