Đối ngoại, chúng tiến hành chiến tranh xâm lược Việt Nam. Đối nội, chúng thi hành chính sách diệt chủng trên quy mô lớn đối với những người Campuchia chúng cho là không thể cai trị, thực hiện chủ trương xây dựng đất nước Campuchia thành một xã hội không tưởng: Không tiền, không chợ, không trường học, không bệnh viện, không gia đình, không tôn giáo. Mọi người dân đều ở chung, ăn chung, làm việc tập thể trong các trại tập trung. Chúng đã biến xã hội Campuchia từ một "ốc đảo hòa bình" trong những năm 60 thành trại khổ sai khổng lồ đầy những hố chôn người. Người dân không được đi chùa lễ Phật, không có sự giao lưu với bên ngoài, không được nói lên chính kiến của mình, không được vui, được buồn, được khóc, chỉ được cúi đầu tuân lệnh, sống trong căm hận và hồi hộp chờ nghe bọn Pôn Pốt kêu đến tên mình đưa đi hành quyết. Nền văn minh Angko lâu đời của dân tộc Campuchia bị bè lũ Pôn Pốt hủy diệt.

Quân tình nguyện Việt Nam tại Kampong Cham. Ảnh TL

Trong nước Campuchia, theo thống kê của Mặt trận đoàn kết dân tộc cứu nước Campuchia, bọn diệt chủng Pôn Pốt đã giết hại hàng triệu người vô tội, trong đó có gần 200 nhà văn, nhà báo, 600 bác sĩ, dược sĩ, 18.000 thầy giáo, giáo sư, hơn 10.000 sinh viên, hơn 1.000 văn nghệ sĩ, hơn 1.000 trí thức ở nước ngoài về chỉ còn sót lại vài chục người. Gần 6.000 trường học, hơn 700 bệnh viện và cơ sở y tế, gần 2.000 ngôi chùa, hơn 100 nhà thờ đạo Thiên chúa, đạo Hồi bị phá hủy hoặc biến thành nhà kho, thành trại giam. Người dân Campuchia bị tàn sát hết sức dã man, những người còn sống sót chúng dồn vào các trại tập trung dưới cái tên "công xã". Phần lớn những cán bộ, đảng viên chân chính của Đảng Nhân dân cách mạng Campuchia (thành lập từ năm 1951) đã bị sát hại. Sự khủng bố và kìm kẹp tàn bạo của Pôn Pốt đã làm bùng lên hàng loạt cuộc nổi dậy chống chế độ diệt chủng ở khắp nơi, từ đông bắc đến tây nam. Hàng trăm nghìn người dân Campuchia đã chạy sang Việt Nam tị nạn. Các ông Heng Som rin, Chia Xim, Bu Thoong, Xại Phu Thoong, Hun Xen… sớm nhận rõ bản chất phản động của Pôn Pốt, đã tập hợp những người yêu nước Campuchia, xây dựng, huấn luyện những đơn vị vũ trang, lãnh đạo các cuộc nổi dậy chống Pôn Pốt ở nhiều nơi, xây dựng lực lượng cứu nguy dân tộc.

Đối với Việt Nam, Pôn Pốt mở cuộc chiến tranh xâm lược, từ tháng 5/1975 đến ngày 23/12/1978, chúng đã giết hại hơn 5.000 dân thường nước ta, làm bị thương gần 5.000 người, bắt và đưa đi thủ tiêu hơn 20.000 người khác. Hàng trăm trường học, bệnh viện, cơ sở y tế, nhà thờ, chùa chiền ở vùng biên giới Việt Nam giáp với Campuchia bị đốt phá. Hàng nghìn con trâu bò bị cướp, giết, hàng nghìn ha lúa, hoa màu bị phá hoại, hàng vạn ha ruộng đất và đồn điền cao su ở vùng biên giới Tây Nam bị bỏ hoang. Hơn nửa triệu dân vùng sát biên giới Campuchia phải bỏ nhà, bỏ đất, bỏ ruộng để chạy về phía Đông sống chen chúc bên những hố bom B52 thời chiến tranh chống Mỹ chưa kịp lấp.

Trước tình hình bọn Pôn Pốt gây hấn ở biên giới Tây Nam đất nước, vì lợi ích dân tộc và tình hữu nghị lâu năm, Đảng và Nhà nước ta đã tự kiềm chế, kiên trì thuyết phục, thương lượng giải quyết những vấn đề cụ thể thuộc quan hệ giữa hai nước, hai dân tộc. Nhưng mọi sự cố gắng của chúng ta đều không có kết quả, bọn Pôn Pốt vẫn ngoan cố thực hiện chính sách xâm lược và diệt chủng.

Thực hiện quyền tự vệ chính đáng thiêng liêng của mình để bảo vệ chủ quyền, toàn vẹn lãnh thổ và an ninh của Tổ quốc, bảo vệ biên giới Tây Nam, tính mạng và tài sản của Nhân dân, đồng thời làm nghĩa vụ quốc tế đối với Nhân dân Campuchia, Đảng và Nhà nước ta vẫn chủ trương giúp đỡ những người cách mạng chân chính Campuchia làm lại cuộc cách mạng đã bị phản bội.

Ngày 2/12/1978, tại Snun, tỉnh Kra chê, Mặt trận đoàn kết dân tộc cứu nước Campuchia, do ông Heng Som-rin làm Chủ tịch đã ra mắt Nhân dân Campuchia với một Cương lĩnh thể hiện tinh thần đoàn kết với Nhân dân Việt Nam và Nhân dân yêu chuộng hòa bình, công lí trên thế giới đánh đổ chế độ diệt chủng Pôn Pốt, xây dựng lại đất nước Campuchia hòa bình và phồn vinh.

Ngay sau khi ra mắt, Mặt trận đoàn kết dân tộc cứu nước Campuchia đề nghị Việt Nam: "Hãy cứu giúp chúng tôi, không chỉ cứu giúp mấy vạn người tị nạn mà phải cứu giúp cả một dân tộc".

Quân tình nguyện Việt Nam thực hiện nghĩa vụ quốc tế ở Campuchia. Ảnh TL

Theo tiếng gọi khẩn thiết của nhân dân Campuchia và Mặt trận đoàn kết dân tộc cứu nước Campuchia, cùng với sứ mệnh bảo vệ Tổ quốc thiêng liêng, ngày 23/12/1978, Quân đội Nhân dân Việt Nam mở cuộc phản công chiến lược đập tan cuộc tiến công toàn tuyến biên giới hòng chiếm thị xã Tây Ninh của Pôn Pốt và sau đó chuyển sang phối hợp cùng các lực lượng vũ trang của Mặt trận đoàn kết dân tộc cứu nước Campuchia đánh tan lực lượng quân sự của Pôn Pốt.

Ngày 7/1/1979, Thủ đô Phnôm Pênh được giải phóng và đến ngày 17/1/1979, tất cả các thành phố, thị xã, thị trấn trên đất nước Campuchia hoàn toàn giải phóng khỏi chế độ diệt chủng.

Ba ngày sau khi Phnôm Pênh giải phóng, Hội đồng Nhân dân cách mạng Campuchia do ông Heeng Somrin làm Chủ tịch, tuyên bố thành lập chế độ Cộng hòa nhân dân trên đất nước Chùa tháp.

Như vậy, Đảng, Nhà nước và Quân đội Nhân dân Việt Nam đã giúp cách mạng Campuchia hoàn thành nhiệm vụ quan trọng hàng đầu là tiêu diệt bọn Pôn Pốt, xóa bỏ chế độ diệt chủng, thiết lập chính quyền mới của nhân dân Campuchia.

Việc tiếp theo cũng rất quan trọng, đặt ra cấp bách là giúp bạn cứu đói cho dân, phục hồi kinh tế, hồi sinh đời sống mọi mặt. Hiệp ước hữu nghị và hợp tác giữa hai nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam và Cộng hòa Nhân dân Campuchia được kí kết tại Phnôm Pênh ngày 18/2/1979, mở ra thời kì mới về quan hệ hữu nghị truyền thống, hợp tác toàn diện giữa Việt Nam và Campuchia.

Bọn diệt chủng Pôn Pốt đã phá hoại toàn bộ cơ sở kinh tế của một đất nước đã có thời thịnh vượng, để lại một đất nước đau thương tang tóc và có nguy cơ chìm trong nạn đói nghiêm trọng. Để giúp bạn khôi phục lại đất nước mà chỉ một số ít người làm thì sẽ không làm nổi. Phải mở rộng hình thức giúp bạn trên nguyên tắc: "Lấy địa phương giúp địa phương, bộ giúp bộ, ngành giúp ngành thì mới phù hợp và phát triển nhanh được".

Đảng và Nhà nước ta đã quyết định thành lập Đoàn chuyên gia của Trung ương Đảng (Ban B68) để giúp bạn. Trong Đoàn chuyên gia Ban B68 có các Đoàn chuyên gia: Tổ chức, Tuyên huấn, Đối ngoại, Văn phòng, Cơ yếu, Công đoàn, Phụ nữ, Thanh niên, Mặt trận, Thông tấn xã, Phát thanh và Truyền hình, Báo Nhân dân và sau đó thành lập Đoàn chuyên gia kinh tế (Đoàn A40) do Phó Thủ tướng Nguyễn Côn làm Trưởng đoàn. Thành viên Đoàn A40 gồm nhiều bộ, trong đó có các bộ: Quốc phòng (Đoàn 478), Công an (K79), Nội vụ, Ngoại giao, Tài chính, Ngân hàng, Giao thông - Vận tải, Công nghiệp, Nông nghiệp, Lâm nghiệp, Thủy lợi, Vật tư, Nội thương, Ngoại thương, Thủy sản, Văn hóa- Thông tin - Du lịch và Thể thao, Y tế, Giáo dục, Lao động - Thương binh và Xã hội,…

Nhân dân Campuchia tiễn quân tình nguyện Việt Nam về nước. Ảnh TL

Các đoàn chuyên gia cấp tỉnh gồm: Chuyên gia TP Hà Nội, TP Hồ Chí Minh, TP Hải Phòng, cùng các tỉnh Hải Hưng, Quảng Ninh, Hà Bắc, Vĩnh Phú, Hà Sơn Bình, Hà Nam Ninh, Thái Bình, Thanh Hóa, Nghệ Tĩnh, Bình Trị Thiên, Quảng Nam - Đà Nẵng, Nghĩa Bình, Phú Khánh, Thuận Hải, Tây Ninh, Sông Bé, Long An, Bến Tre, An Giang... Sau này có thêm một số tỉnh phía Nam cử cán bộ sang làm chuyên gia giúp bạn.

Trưởng, phó đoàn chuyên gia các bộ, ban, ngành và các tỉnh do Trung ương quyết định điều động, các thành viên khác do các bộ, ban, ngành và các tỉnh chỉ định.

Với tinh thần quốc tế trong sáng, các chuyên gia Việt Nam đã tận tâm, tận lực, hết lòng vì bạn Campuchia. Bởi vì, Nhân dân ta cũng như các chuyên gia được Đảng và Nhà nước cử sang giúp Campuchia đều thấm nhuần lời dạy của Chủ tịch Hồ Chí Minh, coi việc "Giúp bạn là tự giúp mình". Chuyên gia không chỉ giúp bạn xây dựng các kế hoạch lớn, nhỏ, tổ chức thực hiện từ trung ương đến các xã để khôi phục lại đất nước, hồi sinh dân tộc từ đống đổ nát của chế độ diệt chủng mà còn làm mọi việc, kể cả kê bàn ghế nơi làm việc, quét dọn đường phố, vệ sinh môi trường… Chuyên gia Việt Nam trong những năm đầu giúp Campuchia đều phải mang theo tem phiếu tiêu chuẩn lương thực, thực phẩm và tiền lương của mình sang để bảo đảm ăn uống và sinh hoạt.

Thời gian ấy, ở Việt Nam điều kiện kinh tế, đời sống của từng gia đình còn rất thiếu thốn, khó khăn, nên các gia đình có người thân đi làm chuyên gia phải dành dụm tiêu chuẩn thực phẩm ít ỏi để gửi sang Campuchia, mà gửi cũng không dễ, không phải lúc nào cũng gửi được. Đời sống chuyên gia rất kham khổ, có khi hàng mấy tháng không có gạo, không có thịt, chỉ ăn hạt bo bo với mắm kem. Lúc bấy giờ Nhân dân ta một hạt gạo phải chia làm ba, phần thì để nuôi mình, phần giúp bạn Lào, phần giúp Campuchia.

Giúp bạn giành được thắng lợi trong sự nghiệp cách mạng đã là khó, giúp bạn giữ được thành quả cách mạng, ngăn chặn lực lượng Pôn Pốt quay trở lại còn là một quá trình đầy gian khổ và khó khăn. Đất nước Campuchia đã bị bọn Pôn Pốt làm đảo lộn đến mọi ngõ ngách, khu phố, làng xóm. Từng gia đình, từng con người đều ở vào cảnh lưu lạc, bị dồn vào trại tập trung, không ai biết ai, không rõ nguồn gốc của nhau. Đất nước thoát khỏi họa diệt chủng, từng đoàn người mới tìm đường về quê và tìm lại người thân.

Từ thực tế ấy, để bạn có một xã hội gắn kết, bình đẳng, bác ái, chúng ta tập trung giúp bạn xây dựng các đoàn thể quần chúng, xây dựng chính quyền cách mạng của dân từ trung ương đến cơ sở. Trước hết, chuyên gia Việt Nam phối hợp với các tổ công tác quần chúng của Quân tình nguyện ở cơ sở xây dựng những tổ nòng cốt của thôn, xã. Tổ nòng cốt gồm những người có người thân trong gia đình bị Pôn Pốt giết hại, có nhiệt tình xây dựng lại quê hương, đất nước. Từ những tổ nòng cốt này, ta giúp bạn xây dựng các đoàn thể và chính quyền ăn sâu, bám rễ trong Nhân dân.

Nhờ có phương thức địa phương giúp địa phương, bộ giúp bộ, ngành giúp ngành, nên đến cuối năm 1979, ta giúp bạn cơ bản xây dựng xong chính quyền từ trung ương đến tỉnh, huyện, khum, phum (xã, thôn), khôi phục lại nền kinh tế bị tàn phá nặng nề, kiệt quệ, khôi phục lại hệ thống ngân hàng, phát hành tiền mới, mở lại các trường học, bệnh viện, khôi phục hệ thống giao thông, thủy lợi. Đặc biệt, chuyên gia đã cùng các đội công tác của Quân tình nguyện Việt Nam giúp nhân dân Campuchia nhanh chóng khôi phục lại sản xuất nông nghiệp và đời sống sinh hoạt hằng ngày. Do đó, chỉ mấy tháng sau ngày đất nước thoát khỏi hoạ diệt chủng, trên những cánh đồng chết đã phủ kín màu xanh của lúa, những mái trường vừa mới dựng lại vang lên tiếng trẻ học bài, chợ búa đã họp trở lại. Đất nước Campuchia hồi sinh từng ngày.

Chúng ta tự hào vì Đảng ta đã nêu cao tinh thần độc lập, tự chủ và sáng tạo trong lãnh đạo sự nghiệp cách mạng của dân tộc ta. Vì vậy, trong những năm tháng giúp bạn xây dựng lại đất nước, chúng ta rất tôn trọng tính độc lập, tự chủ của bạn. Trong hơn 10 năm (1978 - 1989), với hơn 3,5 vạn lượt chuyên gia các cấp, đội ngũ chuyên gia Việt Nam có mặt ở tất cả các lĩnh vực: Chính trị, an ninh, quốc phòng, ngoại giao, kinh tế - xã hội, y tế, văn hóa và giáo dục… cả tầm vĩ mô lẫn vi mô đã góp phần to lớn vào sự hồi sinh của đất nước Campuchia.

Đánh giá công lao của Việt Nam, trong đó có lực lượng chuyên gia, lúc sinh thời Thái thượng hoàng Nô-rô-đôm Xi-ha-núc, Quốc vương Nô-rô-đôm Xi-ha-mô-ni và lãnh đạo Đảng CPP, lãnh đạo Nhà nước Campuchia thường xuyên khẳng định: “Để có một đất nước Campuchia phát triển toàn diện như ngày nay không thể tách rời sự giúp đỡ quý báu, to lớn, kịp thời, có hiệu quả của Chính phủ và Nhân dân Việt Nam, trong đó có lực lượng chuyên gia các cấp, các ngành ở Trung ương và địa phương đã giúp cách mạng Campuchia từ những ngày đầu thoát khỏi chế độ Khmer Đỏ diệt chủng cho đến khi lực lượng cách mạng Campuchia tự đảm đương được nhiệm vụ thì chuyên gia mới rút về nước”.