Điều đó được thể hiện ở tính cộng đồng sâu sắc. Ba mươi năm bôn ba khắp năm châu, bốn biển, nhưng Người vẫn giữ nguyên tình cảm quê hương, gia tộc, giọng quê xứ Nghệ, xa quê hơn nửa thế kỉ khi về lại vẫn nhớ và nhận ra người bạn thường cùng câu cá thuở ấu thơ… Suốt cuộc đời, Người luôn thể hiện lối sống hài hòa, giản dị, trọng tình, kính già mến trẻ, quý trọng phụ nữ, chung thủy với bạn bè, chan hoà với thiên nhiên và rất yêu thơ ca… Hồ Chí Minh mang dấu ấn cả Nho - Phật - Đạo, xuất thân từ một gia đình nho giáo nên Người đã học hỏi ở Nho giáo quan niệm về vai trò quan trọng của giáo dục cải tạo con người. Chúng ta bắt gặp không ít ở bài nói, viết của Người có trích dẫn hoặc vận dụng câu nói của Khổng Tử. Tinh thần nhân ái từ bi của Phật giáo. Lối sống coi nhẹ hình thức của Lão giáo. Đó là cách ăn - mặc - ở. Người bộc lộ ước mơ rất Việt Nam và rất Lão Trang: “Sau khi hoàn thành trách nhiệm… Riêng phần tôi thì làm một cái nhà nho nhỏ, nơi có non xanh nước biếc để câu cá trồng rau, sớm chiều làm bạn với các cụ già hái củi, em trẻ chăn trâu, không dính líu gì với danh lợi...”1.

Cuộc sống thanh đạm của Chủ tịch Hồ Chí Minh tại Hà Nội ở nhà sàn trong vườn cây, bên ao cá là sự hiện thực hóa một phần ước muốn đó. Người luôn bộc lộ khuynh hướng tư duy tổng hợp và trực giác. Người rất thích tóm gọn phép ứng xử trong một vài từ: Đường lối đoàn kết, cách sống cần, kiệm, liêm, chính, chí công, vô tư. Độc lập tự do hạnh phúc… Kết hợp nhuần nhuyễn lối tư duy tổng hợp của truyền thống văn hoá nông nghiệp phương Đông với phương pháp tư duy phân tích dựa trên lí tính của văn hoá truyền thống phương Tây. Phối hợp cả lối sống cộng đồng coi trọng tập thể của truyền thống Việt Nam với lối sống phương Tây, coi trọng cá nhân con người. Thể hiện qua phong cách điều tra tỉ mỉ và cách trình bày, lập luận chặt chẽ đầy sức thuyết phục trong hàng loạt bài phóng sự, bút chiến, tiểu phẩm, truyện kí của Người.

Chủ tịch Hồ Chí Minh là tấm gương tiêu biểu và tiên phong trong việc trọng dụng nhân tài, trí thức cho công cuộc giải phóng dân tộc và xây dựng chủ nghĩa xã hội,v.v... Hồ Chí Minh còn là người Việt Nam đầu tiên tiến lên một mức xa hơn là tích hợp các giá trị Văn hoá Đông - Tây với tinh hoa của chủ nghĩa Mác - Lênin để giành độc lập dân tộc và xây dựng cuộc sống ấm no, hạnh phúc cho dân tộc.

Chủ tịch Hồ Chí Minh đã từng nói với một nhà báo: “Học thuyết Khổng Tử có ưu điểm là sự tu dưỡng đạo đức cá nhân. Tôn giáo Giêsu có ưu điểm là lòng nhân ái cao cả. Chủ nghĩa Mác có ưu điểm là phương pháp làm việc biện chứng. Chủ nghĩa Tôn Dật Tiên có ưu điểm là chính sách của nó thích hợp với điều kiện nước chúng tôi. Khổng Tử, Giêsu, Mác, Tôn Dật Tiên chẳng có những điểm chung đó sao? Họ đều muốn mưu hạnh phúc cho loài người, mưu phúc lợi cho xã hội. Nếu hôm nay họ còn sống trên đời này, nếu họ họp lại một chỗ, tôi tin rằng họ nhất định chung sống với nhau rất hoàn mĩ như những người bạn thân thiết. Tôi cố gắng làm người học trò nhỏ của các vị ấy”.2

Chủ tịch Hồ Chí Minh có một tầm nhìn rộng lớn, đề ra và giải quyết nhiều vấn đề vượt trước thời đại. Người đã trở thành biểu tượng của phong trào giải phóng dân tộc, được Đại hội đồng UNESCO họp năm 1990 quyết định công nhận là: “Anh hùng giải phóng dân tộc và danh nhân văn hoá”. Người thấu hiểu vai trò của trí thức, nên từ năm 1946, Người đã trân trọng mời trí thức Việt kiều về xây dựng đất nước.

Ngay sau khi nước nhà vừa giành được độc lập, trong bộn bề công việc, Người vẫn chú trọng đến phát triển nền giáo dục toàn dân. Theo Người “Một dân tộc dốt là một dân tộc yếu” và “dốt cũng là một thứ giặc”. Ngày 4/10/1945, Người phát động phong trào Bình dân học vụ. Ba năm sau đó, vào ngày 11/6/1948, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã đọc lời kêu gọi Thi đua ái quốc trước quốc dân, đồng bào, Người đã chỉ rõ “ Mục đích của Thi đua ái quốc là diệt giặc đói, diệt giặc dốt, diệt giặc ngoại xâm”. Từ năm 1960, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã phát động “Tết trồng cây”. Thực chất là trồng cây gây rừng để bảo vệ môi sinh và giữ cân bằng sinh thái.

Trên tinh thần dung hợp truyền thống, trong Sách lược vắn tắt của Đảng 1930, Nguyễn Ái Quốc đã đề ra đường lối đoàn kết rộng rãi toàn dân và xác định: “Phải hết sức liên lạc với tiểu tư sản, trí thức, trung nông… để kéo họ đi về phía vô sản giai cấp”. Chính nhờ có đường lối này mà Người đã tập hợp, thu hút được nhiều nhân sĩ, trí thức lớn cùng toàn dân vượt qua hiểm nguy của thời điểm “Vận mệnh dân tộc ngàn cân treo sợi tóc” để rồi khai sinh ra nước Việt Nam Dân chủ Cộng hoà (2/9/1945), sau đó Người cùng với toàn Đảng lãnh đạo Nhân dân ta đánh thắng hai đế quốc lớn là Pháp và Mỹ, làm nên chiến thắng Điện Biên Phủ năm 1954, chấn động thế giới và đại thắng mùa Xuân năm 1975, giải phóng hoàn toàn miền Nam, thống nhất đất nước. Khả năng tích hợp ở Chủ tịch Hồ Chí Minh là một đặc điểm rõ rệt mà nhiều báo chí thế giới đã nêu. Tóm lược về sự tích hợp Văn hoá Đông - Tây ở con người Chủ tịch Hồ Chí Minh, báo Asahi Nhật Bản viết: “Điều làm cho Cụ Hồ trở thành một lãnh tụ quần chúng tuyệt vời là sự kết hợp chủ nghĩa dân tộc với chủ nghĩa xã hội, kết hợp phong trào giải phóng dân tộc và cách mạng XHCN”3.

Nghị quyết UNESCO ghi rõ: “Sự đóng góp quan trọng về nhiều mặt của Chủ tịch Hồ Chí Minh trong các lĩnh vực văn hoá, giáo dục và nghệ thuật là kết tinh truyền thống văn hoá hàng ngàn năm của nhân dân Việt Nam, và những tư tưởng của Người là hiện thân những khát vọng của các dân tộc trong việc khẳng định bản sắc dân tộc của mình và… thúc đẩy sự hiểu biết lẫn nhau”4.

1. Hồ Chí Minh. Toàn tập. Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội, Tr.161-162.

2. “Hồ Chí Minh truyện”, Trương Niệm Thức dịch, Nxb Tam Liên, Thượng Hải, tháng 6/1949

3. CAND.COM/ Nhân cách lớn của Chủ tịch Hồ Chí Minh

4. Tại khoá họp từ ngày 20/10/1987 đến ngày 20/11/1987, UNESCO ra Nghị quyết “Về việc kỉ niệm lần thứ 100 ngày sinh Chủ tịch Hồ Chí Minh”.