Một trong những nội dung thu hồi đất đai thường dẫn đến xung đột lợi ích, nảy sinh khiếu kiện nhất hiện nay là thu hồi đất nông nghiệp, đất rừng… rồi chuyển mục đích sử dụng đất cho pháp nhân mới kinh doanh. Sau một quyết định hành chính về chuyển mục đích sử dụng, giá đất lập tức tăng lên theo mặt bằng giá loại đất cùng mục đích sử dụng tại khu vực.

Đất nông nghiệp giá trị thấp nhưng được chuyển thành đất ở sẽ tăng gấp nhiều lần, nhất là các khu vực ven đô. Khi Nhà nước ra quyết định thu hồi đồng thời chuyển mục đích sử dụng đất sẽ tạo ra một sự chênh lệch địa tô không nhỏ, về nguyên tắc, phần chênh lệch này Nhà nước được lợi.

Ảnh minh họa

Khi Nhà nước thu đồi đất rồi chuyển sang đất ở sẽ phải giao cho một doanh nghiệp triển khai chứ Nhà nước không có chức năng trực tiếp thực hiện dự án. Quá trình chuyển giao đất cho doanh nghiệp nếu không có sự giám sát chặt chẽ, minh bạch rất dễ nảy sinh tiêu cực, tham nhũng. Lẽ ra khi một doanh nghiệp muốn có đất để làm dự án thương mại thì phải thỏa thuận với người dân về giá cả để mua lại. Tuy nhiên nếu làm như vậy sẽ rất khó với một dự án lớn nên Nhà nước đứng ra với vai trò trung gian là cần thiết.

Mảnh đất của người nông dân bỗng dưng tăng giá hàng chục lần là cái tác động nhanh và rõ nhất với người mất đất. Họ có cảm giác như bị tước đi quyền lợi chính đáng. Lợi ích đó như đã được chuyển sang chủ doanh nghiệp khi mà tiền bồi thường cả hecta đất không đủ mua một căn chung cư mọc lên từ mảnh đất của chính mình.

“Lợi ích hài hòa, rủi ro chia sẻ” là quan điểm, chủ trương đúng đắn, nhất quán của Chính phủ trong hoạt động đầu tư, phát triển kinh tế - xã hội hiện nay.

Để người nông dân không “đứng ngoài” lợi ích trong sự phát triển kinh tế - xã hội thì rất cần cách nhìn nhận mới trong bồi thường khi thu hồi đất đai. Thay vì bồi thường theo giá đất đang sử dụng (ví dụ đất nông nghiệp), Nhà nước nghiên cứu bồi thường giá đất theo mục đích sử dụng đất được chuyển đổi (ví dụ đất ở) sẽ phần nào giúp người mất đất được hưởng chút lợi ích trong tiến trình phát triển. Làm như vậy mới thực sự hướng tới được mục tiêu “lợi ích hài hòa”.