Bản di chúc đề ngày 10/8/1930 của cụ Huỳnh Văn Chân cho biết: Cụ có 2 người vợ. Vợ lớn là Huỳnh Thị Thê, sinh được 3 người con, nhưng 2 người chết lúc còn nhỏ, còn lại bà Huỳnh Thị Chợ. Vợ nhỏ sinh được bà Huỳnh Thị Xót (Sót). Thời điểm cụ Chân viết Bản di chúc còn có em trai ruột Huỳnh Văn Chất, em vợ Đỗ Văn Nhung, con gái Huỳnh Thị Chợ, con rể Nguyễn Hựu Lục và con gái vợ nhỏ Huỳnh Thị Xót.

Ngoài việc phân chia tài sản là đất đai cho các con, cụ Chân chính thức giao cho vợ chồng con gái là bà Huỳnh Thị Chợ và con rể Nguyễn Hựu Lục một thửa đất hương hỏa 905m2 và căn từ đường một gian, hai chái được làm sẵn, tại thôn Gò Kỳ, để thờ cúng cha mẹ. Di chúc còn nói thêm: "Nhà từ đường này về sau thuộc về nhà thờ cha mẹ". Bên cạnh nhà từ đường còn có các vật thờ cúng như ngũ sự thau, tráp thau, mâm thau, độc bình, chén trà, nồi bảy đồng, hỏa lò thau, ghế thờ, mỗi thứ một đôi hoặc một chiếc.

Bà Chợ sinh được một người con gái tên là Nguyễn Thị Mới, còn gọi là Mai. Trước khi bà Chợ qua đời, bà giao lại cho bà Mới nhà từ đường, đất hương hỏa và việc thờ cúng ông bà ngoại. Bà Mới sinh được 3 người con là ông Nguyễn Thái Lai, bà Nguyễn Thị Liễu, bà Nguyễn Thị Nghi. Ông Lai tham gia cách mạng, thuộc đối tượng tiền khởi nghĩa. Năm 1954, ông tập kết ra Bắc, lấy vợ là bà Nguyễn Thị Kim Oanh tại thị xã Hưng Yên. Việc trông coi và hương khói từ đường do bà Huỳnh Thị Mới đảm nhiệm. Năm 1971, khi nhà từ đường hư hỏng, bà Mới và ông Huỳnh Văn Qúy, là con trai thứ của cụ Huỳnh Văn Chất (em ruột cụ Chân) xây lại bằng gạch, xi măng, lợp tôn. Hiện trước nhà thờ còn đắp hàng số 1971.

Bà Oanh và vợ ông Qúy trước căn từ đường.

Sau năm 1975, ông Lai về công tác tại Trường Dạy nghề nội thương tỉnh Phú Khánh. Năm 1977, ông Lai chính thức nhờ ông Huỳnh Văn Qúy, là chú họ trông coi hương khói từ đường. Tháng 8/1988, ông Lai nghỉ hưu với chức vụ Hiệu trưởng, về cư trú cùng vợ tại tổ dân phố Bình Phước, xã Cam Nghĩa, huyện Cam Ranh (nay là phường Cam Nghĩa, TP Cam Ranh). Năm 2001, được sự đồng ý của ông Lai, ông Qúy xây căn nhà tạm trên thửa đất. Năm 2005, ông xây lại nhà mới như hiện nay. Năm 2009, ông Qúy qua đời. Căn nhà của ông Qúy và việc thờ phụng hương khói vợ chồng cụ Chân giao lại cho con trai cả là ông Huỳnh Kim Ngọc.

Mọi việc yên ổn không xảy ra chuyện gì, thì năm 2015, TAND thị xã Sông Cầu triệu tập ông Ngọc ra tòa, về việc tranh chấp quyền sử dụng đất giữa nguyên đơn là Huỳnh Thị Thái, sinh 1934, trú thôn Hòa Mỹ, xã Xuân Cảnh, thị xã Sông Cầu với ông Huỳnh Kim Ngọc. Khi khởi kiện, bà Huỳnh Thị Thái cung cấp cho Tòa một Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất (sổ đỏ) số 06645 QSDĐ/145, mang tên Đặng Thị Chanh, do Chủ tịch UBND huyện Sông Cầu kí ngày 14/12/1996, diện tích 6.455m2, gồm 4 thửa, trong đó có thửa số 199, tờ bản đồ số 3, diện tích 905m2, mục đích sử dụng: Đất quả; thời hạn sử dụng đến tháng 12/2046 (chính là thửa đất hương hỏa và nhà từ đường của cụ Chân). Bà Thái là con gái của bà Đặng Thị Chanh. Bà Chanh là con dâu trưởng của cụ Chất (em trai cụ Chân).

Nhận được thông báo của Tòa và biết được bà Chanh có sổ đỏ thửa số 199, ông Huỳnh Kim Ngọc và ông Huỳnh Gia Viễn (em trai ông Ngọc) đưa đến Tòa bản Di chúc do cụ Chân, đã được dịch sơ bộ và sau đó báo cho ông Lai, bà Oanh ở TP Cam Ranh. Năm 2016, ông Lai, bà Oanh mang Bản di chúc đến ông Bùi Hữu Hồng, một dịch giả chữ Hán Nôm nổi tiếng ở Nha Trang, dịch toàn bộ. Năm 2017, bà Oanh, được ủy quyền của chồng là ông Lai, làm đơn phản tố. Đơn của bà Oanh đã được TAND thị xã Sông Cầu chấp nhận thụ lí và thu án phí.

Nghiên cứu sổ đỏ mà huyện Sông Cầu cấp cho bà Chanh, chúng tôi thấy có dòng chữ in khắc dấu, đóng vào phần ghi thêm thửa 199 có nội dung: Diện tích chưa kiểm tra. Tìm hiểu nguyên nhân, vì sao có chuyện lạ đó, thì được một số người dân cho biết: Thời điểm năm 1996, nhiều trường hợp chính quyền cấp sổ đỏ theo khai báo của người dân. Tuy nhiên, khi có tranh chấp, được TAND thị xã Sông Cầu yêu cầu cung cấp thông tin, thì ngày 9/6/2016, UBND thị xã có Công văn số 867/UBND, do Chủ tịch Phạm Kiên kí, trả lời rằng: "Hồ sơ cấp sổ đỏ cho bà Chanh, do UBND xã Xuân Hòa xác lập. Quá trình xác lập hồ sơ, UBND xã đã trưng cầu ý kiến của người dân, nhưng không có trường hợp nào bị khiếu nại, khiếu kiện, tranh chấp; kể cả trường hợp của bà Chanh, đối với thửa đất số 199, tờ số 3, bản đồ 299, với diện tích 905m2; đất trồng cây lâu năm, tọa lạc tại thôn Hòa Phú, xã Xuân Hòa. Hồ sơ đã được Phòng Địa chính huyện (nay là Phòng Tài nguyên và Môi trường (TN&MT) thẩm tra, xác minh. Do đó, việc cấp sổ đỏ thửa đất nói trên cho bà Chanh là đúng trình tự, thủ tục và đúng theo các quy định của pháp luật về đất đai.

Điều đáng tiếc, UBND huyện (nay là thị xã Sông Cầu) chỉ "sưu tra hồ sơ" mà không kiểm tra thực tế. Nếu là thửa đất của bà Chanh, tại sao năm 1996, khi cấp sổ đỏ cho bà, chính quyền địa phương không thể hiện căn từ đường, được xây dựng từ năm 1930 và sửa chữa lại vào năm 1971? Trong nhà từ đường, trên ban thờ còn nguyên vẹn các đồ vật cúng lễ và bức ảnh cụ Chân. Tại sao năm 2001 và 2005, ông Qúy (em chồng bà Chanh) xây tạm rồi làm mới căn nhà này, mà bà Chanh không có ý kiến gì? Mặt khác, khi nhận được yêu cầu xem xét lại nội dung vụ việc, Phòng TN&MT thị xã Sông Cầu không tiến hành thực địa, mà chỉ qua "sưu tra hồ sơ"? Tại sao ngày 17/7/2019, TAND thị xã Sông Cầu mở phiên tòa xét xử vụ án, đại diện UBND thị xã Sông Cầu lại vắng mặt, với lí do ông Trường phòng TN&MT bận đi công tác đột xuất?

Phiên tòa đã tạm hoãn theo yêu cầu của bị đơn là ông Huỳnh Gia Viễn, cùng người có quyền lợi nghĩa vụ liên quan là bà Oanh, sẽ mở lại vào ngày 7/8/2019. Việc tạm hoãn phiên tòa là có căn cứ, được sự đồng thuận của đại diện Viện Kiểm sát. Tuy nhiên, vấn đề đặt ra ở đây là chuyện lạ: Bà Chanh, chỉ là cháu dâu của cụ Chân. Nhà từ đường này cụ Chân xây giao cho con gái thờ chính vợ chồng mình. Di chúc ghi rõ: Từ đường và phần đất hương hỏa (905m2) mãi mãi thờ cúng vợ chồng tôi và những người tuyệt tự". Di chúc còn nói: "Nhà từ đường này về sau chuyển thành nhà thờ cha mẹ".

Như vậy là quá rõ. Đề nghị UBND thị xã Sông Cầu nên kiểm tra thực tế, đưa ra chính kiến rõ ràng, không nên kết luận theo kiểu "qua sưu tra hồ sơ" thấy… Qua bài báo này, chúng tôi cũng đề nghị TAND thị xã Sông Cầu có bản án thấu tình, đạt lí, bác đơn của bà Thái, hủy phần sổ đỏ cấp cho bà Thái, giữ lại nhà từ đường và phần đất hương hỏa của cụ Chân, được nói rõ trong Bản di chúc, hiện diện 80 năm nay.