Ngày 5/6/1911, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã lên tàu L'Admiral Latouche Trévill của Pháp với vai trò phụ bếp, rời bến cảng Nhà Rồng (Sài Gòn) ra nước ngoài tìm đường cứu nước.

Trên cuộc hành trình tìm đường cứu nước, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã đi đến các nước tư bản tiên tiến nhất lúc bấy giờ là Pháp, Mỹ, Anh… và nhiều nước thuộc địa trên thế giới. Vào năm 1920, qua nghiên cứu Sơ thảo lần thứ nhất Luận cương của V.I.Lênin về vấn đề dân tộc và thuộc địa, Người đã tìm ra con đường cứu nước đúng đắn. Trong bài “Con đường dẫn tôi đến chủ nghĩa Lênin” (1960), Người nhớ lại: “Luận cương của Lênin làm cho tôi rất cảm động, phấn khởi, sáng tỏ, tin tưởng biết bao! Tôi vui mừng đến phát khóc lên. Ngồi một mình trong buồng mà tôi nói to lên như đang nói trước quần chúng đông đảo: “Hỡi đồng bào bị đọa đầy đau khổ! Đây là cái cần thiết cho chúng ta, đây là con đường giải phóng chúng ta”. Từ đó tôi hoàn toàn tin theo Lênin, tin theo Quốc tế thứ ba” (Hồ Chí Minh: Toàn tập, tập 10, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2000, tr. 127).

Chủ tịch Hồ Chí Minh (hàng đầu, thứ nhất từ trái sang) cùng các đại biểu tham dự Đại hội V Quốc tế Cộng sản vào năm 1924.

Trong tác phẩm “Đường Kách mệnh” (1927), Chủ tịch Hồ Chí Minh nhận định sâu sắc, toàn diện về Cách mạng xã hội chủ nghĩa Tháng Mười Nga năm 1917 rằng: “Trong thế giới bây giờ chỉ có cách mệnh Nga là thành công đến nơi, nghĩa là dân chúng được hưởng cái hạnh phúc tự do, bình đẳng thật. Cách mệnh Nga đã đuổi được vua, tư bản, địa chủ rồi lại ra sức cho công, nông các nước và dân tộc bị áp bức các thuộc địa làm cách mệnh để đạp đổ tất cả đế quốc chủ nghĩa và tư bản trong thế giới” (Hồ Chí Minh: Toàn tập, tập 2, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2002, tr. 280).

Trong bài “Con đường dẫn tôi đến chủ nghĩa Lênin” (1960), Chủ tịch Hồ Chí Minh đã nhớ lại: “Từng bước một, trong cuộc đấu tranh, vừa nghiên cứu lí luận Mác - Lênin, vừa làm công tác thực tế, dần tôi hiểu được rằng chỉ có chủ nghĩa xã hội, chủ nghĩa cộng sản mới giải phóng được các dân tộc bị áp bức và những người lao động trên thế giới khỏi ách nô lệ” (Hồ Chí Minh: Toàn tập, tập 10, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2000, tr. 127).

Bởi vậy, vào tháng 6/1923, Chủ tịch Hồ Chí Minh đặt chân đến Liên bang Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Xô viết (Liên Xô) và ở lại đây đến khoảng đầu tháng 10/1924. Từ cuối năm 1923, Chủ tịch Hồ Chí Minh theo học Trường Đại học Cộng sản của những người lao động Phương Đông. Trường thành lập tại Mátxcơva vào năm 1921 theo quyết định của Quốc tế Cộng sản nhằm mục đích đào tạo cán bộ cách mạng trước hết cho các nước phương Đông thuộc Liên Xô và các nước thuộc địa và phụ thuộc. Tại đây, các học viên được trang bị những nguyên lí cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin, phương pháp tổ chức và lãnh đạo quần chúng đấu tranh cách mạng. Trong thời gian học tập, học viên sẽ được học các môn quan trọng như chủ nghĩa duy vật biện chứng, chủ nghĩa duy vật lịch sử, kinh tế chính trị, lịch sử phong trào công nhân quốc tế, lí luận về cách mạng giải phóng dân tộc…

Tháng 6/1924, phát biểu tại Đại hội V Quốc tế Cộng sản về sự nghiệp cách mạng tại các nước thuộc địa, Chủ tịch Hồ Chí Minh cho rằng, cần gửi người bản xứ thuộc địa sang Mátxcơva theo học Trường Đại học Cộng sản của những người lao động Phương Đông. Dưới sự giới thiệu của Người, từ 1925 đến cuối những năm 1930 đã có hơn 60 sinh viên Đông Dương sang học tập tại trường. Những sinh viên Việt Nam được đào tạo tại trường trở về Tổ quốc hoạt động đã trở thành nòng cốt của cách mạng, nhiều người đã trở thành lãnh đạo kiệt xuất của Đảng ta, trong đó các Tổng Bí thư của Đảng như Trần Phú, Hà Huy Tập, Lê Hồng Phong.

Từ năm 1934-1938, tại Liên Xô, Chủ tịch Hồ Chí Minh theo học Trường Quốc tế Lênin và sau đó làm việc tại Viện nghiên cứu dân tộc và thuộc địa của Quốc tế Cộng sản.

Mùa Xuân Tân Tỵ năm 1941, vào ngày 28/1/1941, Chủ tịch Hồ Chí Minh về nước trực tiếp lãnh đạo phong trào cách mạng Việt Nam.

Trong bài “Cách mạng Tháng Mười vĩ đại mở ra con đường giải phóng cho các dân tộc” (1967), Chủ tịch Hồ Chí Minh đã nhận định: “Đi theo con đường do Lênin vĩ đại vạch ra, con đường của Cách mạng Tháng Mười, Nhân dân Việt Nam đã giành được những thắng lợi rất to lớn. Chính vì vậy mà mối tình gắn bó và lòng biết ơn của Nhân dân Việt Nam đối với Cách mạng Tháng Mười vẻ vang, đối với Lênin vĩ đại… là vô cùng sâu sắc” (Hồ Chí Minh: Toàn tập, tập 12, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2002, tr. 309).

Tổng Bí thư Lê Duẩn nhận định: “Với tấm lòng yêu nước nồng nàn, Hồ Chủ tịch đã sớm đến với chủ nghĩa Mác - Lênin, tìm thấy ở chủ nghĩa Mác - Lênin ánh sáng soi đường cứu dân, cứu nước. Hồ Chủ tịch là người Việt Nam đầu tiên đã vận dụng sáng tạo chủ nghĩa Mác - Lênin vào hoàn cảnh nước ta, vạch đường chỉ lối cho cách mạng Việt Nam từng bước tiến lên, từ thắng lợi này đến thắng lợi khác… Là người học trò trung thành của Các Mác và Lênin, Hồ Chủ tịch chẳng những là một nhà yêu nước vĩ đại, mà còn là một chiến sĩ xuất sắc trong phong trào cộng sản quốc tế và phong trào giải phóng dân tộc của thế kỉ XX” (Điếu văn của Ban Chấp hành Trung ương Đảng Lao động Việt Nam tại lễ truy điệu Chủ tịch Hồ Chí Minh vào ngày 9/9/1969).

Trong bài “Một số vấn đề lí luận và thực tiễn về chủ nghĩa xã hội và con đường đi lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam” (2021), Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng chỉ rõ, bằng kinh nghiệm thực tiễn phong phú của mình kết hợp với lí luận cách mạng, khoa học của chủ nghĩa Mác - Lênin, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã đưa ra kết luận sâu sắc rằng, chỉ có chủ nghĩa xã hội và chủ nghĩa cộng sản mới có thể giải quyết triệt để vấn đề độc lập cho dân tộc, mới có thể đem lại cuộc sống tự do, ấm no và hạnh phúc thực sự cho tất cả mọi người, cho các dân tộc.