Từ cái tên còn nhiều ý kiến khác nhau…

Trong bài “Tìm hiểu về địa danh Bắc Kạn”, bà Hà Thị Hồng (ĐHSP Thái Nguyên) khẳng định Bắc Cạn là địa danh do thực dân Pháp đặt ra để gọi một tỉnh mới thành lập vào năm 1900. Cứ liệu là bài văn bia “Tam hải hồ sơn chí” bằng tiếng Hán khắc trên đá, do Án sát tỉnh Bắc Kạn Phan Đình Hoè viết, ông Vi Văn Thượng khắc và dựng năm 1925 ở Bó Lù, bờ hồ Ba Bể. Chữ “Kạn” trong bia có bộ “tài gẩy” bên chữ “can”, âm Hán Việt đọc là “cản”, nghĩa là “ngăn giữ, bảo vệ, chống cự”. Những bản Hán Nôm về sau mới viết “cạn”, nghĩa là “khô kiệt”.

Hồ Ba Bể, huyện Ba Bể, tỉnh Bắc Kạn

Còn theo tác giả An Chi viết trên báo An ninh thế giới số 899, ngày 10/10/2009 thì cho rằng, địa danh Bắc Cạn đã có từ lâu đời, được nhắc nhiều lần trong sách “Đại Nam nhất thống chí” (khởi thảo năm 1865, hoàn thành năm 1882). Án sát Phan Đình Hoè dùng chữ 扞 (cản) để ghi âm “cạn” trong văn bia là chữ Nôm Tày (chứ không phải là chữ Hán 氵+ 件 (bộ thuỷ + chữ kiện 件) nghĩa là khô kiệt trong địa danh Bắc Cạn.

Ngoài ra, cũng có ý kiến cho rằng, địa danh Bắc Kạn là sự biến âm của từ Tày Nùng "Pác Káp", nghĩa là "nơi hợp lưu" của sông Cầu (là sông chính) với sông Đôn Phong, dòng Nặm Cắt, suối Nông Thượng và các suối nhỏ khác.

Đội nữ Bắc Kạn trong trận chung kết tại Giải Bóng chuyền hơi trung, cao tuổi toàn quốc năm 2020

Có người kì công tra cứu các văn bản pháp lí thì thấy từ trước tháng 11/1996, đều viết Bắc Cạn. Từ “Cạn” chuyển sang “Kạn” chỉ bắt đầu từ Tờ trình của Chính phủ về việc điều chỉnh địa giới hành chính một số tỉnh tại kì họp Quốc hội khóa IX ngày 6/11/1996. Trong đó, tại phần đề nghị chia tỉnh Bắc Thái thành 2 tỉnh viết: “Tỉnh Bắc Cạn có diện tích tự nhiên 4.795,54 km2, dân số 268.047 người... Tỉnh lị đặt tại thị xã Bắc Kạn”. Trong phần đầu viết là Bắc Cạn, nhưng phần sau lại viết là Bắc Kạn. Nghị quyết của Quốc hội thì đều viết là Bắc Kạn. Còn vì sao chuyển từ Bắc Cạn sang Bắc Kạn thì không thấy giải thích.

Đến tiềm năng không cạn

Cái tên Bắc Cạn hay Bắc Kạn dù viết thế nào cũng không thành vấn đề. Điều cần quan tâm chính là tiềm lực kinh tế - xã hội và đời sống của người dân tỉnh này.

Cơm lam ở thôn Bản Đồn, xã Hòa Mục, huyện Chợ Mới, tỉnh Bắc Kạn

Năm 2018, Bắc Kạn xếp thứ 63 về số dân và tổng sản phẩm trên địa bàn (GRDP), thứ 60 về GRDP bình quân đầu người, thứ 61 về tốc độ tăng trưởng, thuộc top cuối trong 63 tỉnh, thành phố cả nước. Giai đoạn 2016 - 2020, tỉnh có 60 xã, 153 thôn đặc biệt khó khăn hưởng Chương trình 135 và cuối năm 2019 còn 19,57% hộ nghèo. Mặc dù vậy, Bắc Kạn có bước phát triển đáng mừng: Tốc độ tăng trưởng kinh tế gấp 11 lần so với khi tái lập tỉnh năm 1997; thu nhập bình quân tăng 10 lần, thực hiện tốt an sinh xã hội, người dân có cơ hội làm giàu từ những tiềm năng vốn có.

Chẳng hạn như Giải Bóng chuyền hơi trung, cao tuổi toàn quốc năm nay. Bắc Kạn là tỉnh đăng cai, ngoài lo tổ chức, nơi ăn ở cho 31 đoàn, 69 đội bóng và hơn 700 vận động viên nam, nữ đến tranh tài, tỉnh còn có 20 đội bóng tham dự. Kết quả, Giải được tổ chức thành công, an toàn tuyệt đối. Đoàn Bắc Kạn giành được 6/32 giải (3 giải Nhì, 3 giải Ba) và là 1 trong 5 đoàn xuất sắc nhất được Hội NCT Việt Nam tặng cờ. Một tỉnh miền núi còn nhiều khó khăn mà làm được như thế là quá tốt.

Bánh củ chuối ở thôn Bản Đồn, xã Hòa Mục, huyện Chợ Mới, tỉnh Bắc Kạn

Ông Hoàng Đức Hoan, Trưởng ban Đại diện Hội NCT tỉnh, thành viên Ban Tổ chức Giải cho biết, có được kết quả này là nhờ tỉnh có phong trào bóng chuyền hơi phát triển mạnh. Đặc biệt, lãnh đạo, chính quyền các cấp rất quan tâm. Giải lần này, Phó Chủ tịch UBND tỉnh đến dự từ khai mạc đến bế mạc. Điều đó động viên các đội bóng của tỉnh phát huy được tiềm năng, giành kết quả tốt.

Đến thăm nhà ông Hoan, chúng tôi được nếm chén rượu ngô Ba Bể và đĩa hồng không hạt là những đặc sản của tỉnh. Rượu được ủ bằng thứ men làm từ hơn 20 loại lá rừng, thơm nức, uống rất êm. Hồng ngâm không hạt, thịt vàng giòn, ngọt mát, trồng nhiều ở các huyện Chợ Đồn, Ba Bể, Ngân Sơn; được cấp giấy chứng nhận chỉ dẫn địa lí và chứng thư thẩm định đạt top 100 thương hiệu nổi tiếng.

Bắc Kạn còn là vùng đất có nhiều di tích, thắng cảnh như An toàn khu Chợ Đồn, Vườn Quốc gia Ba Bể, hồ Bản Chang, động Hua Mạ, thác Bạc bản Vàng, ao Tiên… Tỉnh cũng có nhiều đặc sản như gạo nếp Khẩu nua lếch, quýt, miến dong, bí xanh thơm… Dọc Quốc lộ số 3, đoạn qua xã Hòa Mục, huyện Chợ Mới, có nhiều hàng quán bán các loại bánh củ chuối, bánh hoa chuối, bánh ngải cứu, cơm lam…. Bà Hà Thị Sinh, dân tộc Tày, ở thôn Bản Đồn, trạc 50 tuổi, vừa gói bánh, vừa bán hàng, kể: Chồng mất sớm, bà cùng vợ chồng người con trai mở quán phục vụ khách qua đường. Dạo Covid-19 bùng phát, hàng bán khó khăn, nhưng bây giờ khá hơn. Ngày thứ 7, Chủ nhật, nhiều khách, phải thuê thêm từ 3 - 5 người đến gói bánh, lam cơm, bán hàng với tiền công 200.000 đồng/người/ngày. Bình quân gạo làm nguyên liệu mỗi loại bán được 10kg/ngày. Nhẩm tính, đó là một khoản thu không nhỏ, vậy mà trên đoạn đường mấy cây số này có đến vài ba chục hàng quán.

Lan man, tôi cứ nghĩ, đến củ chuối rừng, lá ngải cứu, đọt hoa chuối… mà người dân nơi đây còn làm ra những món bánh đặc sản độc đáo, hái ra tiền, thì với nguồn lợi thiên nhiên phong phú, người dân cần cù, sáng tạo, Bắc Kạn đâu có cạn tiềm năng.