Lũng Vân lâu nay người ta vẫn gọi là "Thung lũng tiên".

Sống cùng trời đất

Người ta bảo lên Lũng vẫn khó tựa như lên trời. Những con dốc dài, quanh co cứ thế nối tiếp nhau lên đến tận đỉnh núi. Mây trắng quanh năm ôm ấp lấy những tảng đá vôi nhấp nhô, chốc chốc lại theo gió bay lướt vào người khiến chúng tôi cứ ngỡ đây là chốn “tiên cảnh”.

Sau một quãng đường dài, với những khúc cua tay áo Lũng Vân hiện ra trong văn vắt. Những ngôi nhà sàn của người mường nằm chon von, len lỏi giữa nắng vàng. Vì hiểm trở, đi lại khó khăn Lũng Vân vẫn được liệt vào xã nghèo nhất nhì huyện Tân Lạc. Nhiều gia đình vẫn chạy ăn từng bữa, thế nhưng con người nơi đây là có tuổi thọ “sánh cùng trời đất”.

Lao động chính là bí quyết sống thọ của người dân Lũng Vân.

Gió trên núi thổi xào xạc qua từng nương ngô, nương đậu, thốc mớ váy Mừờng của cụ Mỉ đang mải mắng trâu dưới thu lũng bay lơ phơ. Cụ rỉ rả với chúng tôi bằng tiếng Kinh lơ lớ: “Bà chẳng biết được đâu, ở đây có khi phải hơn chục người sống cả trăm tuổi đấy”.

Dứt lời, cụ đưa bàn tay khô ráp, bấm ngón tay: “Nào cụ Mí này, cụ Ón này, cụ Xuẩn này…mà muốn biết chính xác thì các cháu lên gặp cán bộ đi”. Dù bước sang tuổi 90 nhưng cụ Mỉ ngày ngày vẫn bám đuôi trâu đi khắp thung lũng, vượt qua cả những tảng đá tai mèo sắc lẹm tỉa ngô…quả đúng chuyện phi thường!

Gần 100 tuổi nhưng những người già ở Lũng Vân vẫn còn minh mẫn và khỏe mạnh.

Lũng Vân hay Thung Mây còn có tên xa xưa là Mường Chậm. Cái tên Lũng Vân, có lẽ được bắt nguồn từ đặc trưng của một thung lũng với bốn bề là núi cao dựng đứng quanh năm được mây bao phủ, là một trong 4 Mường lớn nhất của tỉnh Hòa Bình.

Biết chúng tôi đến tìm hiểu về những người sống trường thọ, ông Đinh Văn Dứng tự hào: "Chẳng nơi đâu mỗi độ tết đến, xuân về lại được chủ tịch nước tặng quà nhiều như ở Lũng Vân này cả". Lật dở cuốn sổ ghi năm sinh của các cụ trong xã ông Dứng tiếp: "Xã này có tới 70 người trên 80 tuổi, trong đó có gần 20 người trên 100 tuổi. Đây là số liệu cũ, bây giờ chắc chắn còn nhiều cụ hơn 90 tuổi nữa. Người thọ nhất là cụ Đinh Thị Huệ, sinh năm 1897. Nhưng cụ đã mất vào năm 2011 rồi, trước đây cũng có 2 cụ ở xóm Chiềng mất lúc 112 tuổi".

Chẳng khó khăn để tìm được đến nhà cụ Hà Thị Mí (Xóm Bục), giờ cụ đã bước qua tuổi 100. Ngôi nhà cụ nằm xum xúp bên sườn núi. Trong nhà tối như hũ nút. Ngay cả những người tinh mắt cũng phải cố căng ra mới định vị những đồ đạc trong nhà. Vậy mà cụ Mỉ vẫn ngồi khâu vá những tấm váy bị rách do gai rừng cào những ngày lên rẫy.

Người già ở Lũng Vân gần như không bao giờ phải dùng đến thuốc Tây.

Người cháu đích tôn của cụ Mí năm nay đã hơn 40 tuổi vừa pha trà vừa nói: "Đây là chè của cụ tự lên rừng hái đó. Đã hơn 100 tuổi nhưng thỉnh thoảng cụ vẫn lên rừng hái chè rồi tự xao. Mà cây chè là những cây cổ thụ vài trăm năm, phải trèo lên mới hái được đấy".

Nhắc đến thời trẻ, cụ Mí rực sáng đôi mắt: "Tôi lấy chồng lúc 15 tuổi, rồi sinh một mạch 7 người con cho ông ấy. Sau này cũng làm cán bộ. Năm 1975 tôi làm chi hội trưởng hội phụ nữ xóm, được cả giấy khen kia kìa".

Hỏi cụ có bao nhiêu cháu chắt cụ Mỉ chỉ biết cười rồi lắc đầu: "Không nhớ được đâu, đông lắm. Chỉ biết là ngày tết tất cả chúng nó tụ tập, trong nhà đứng không hết còn phải đứng ra sân. Thịt mấy con lợn ăn có 2 bữa là hết cả rồi".

Sống chậm là bí quyết trường thọ

Anh Bùi Văn Thắng, cán bộ xã Lũng Vân trong vai người phiên dịch đưa chúng tôi đến gặp cụ Hà Thị Xuẩn, cũng hơn 100 tuổi. Tiếng than củi nổ lách tách, khói bếp nghi ngút khiến căn nhà vắng người của cụ trở nên ấm cúng.

Bên ánh lửa bập bùng, người phụ nữ sống vắt qua hai thế kỷ như là chỗ dựa, biểu tượng tinh thần cho con cháu. Hì hụi chuẩn bị bữa cơm chiều cho cả nhà cụ Xuẩn nói: "Chúng nó lên nương, lên rẫy hết rồi. Bây giờ bà không lên nương nữa, chỉ loanh quanh ở nhà nấu cơm, nuôi lợn thôi. Già rồi chẳng làm được nữa đâu".

Không chỉ khỏe mạnh người cao tuổi ở Lũng Vân còn rất minh mẫn.

Chiều đã chạng vạng, con cháu cụ Xuẩn cũng trở về nhà sau một ngày làm việc mệt mỏi. Con dâu cả của cụ cũng ngoài thất thập, mời chúng tôi chén nước được pha từ lá rừng, bà kể: "Mế tôi ham làm lắm, đã 100 tuổi rồi mà cứ đòi lên rẫy làm cùng con cháu. Mấy ngày trước đòi lên nhưng chúng tôi không cho, mế dỗi không ăn cơm đấy".

Ngày nào cụ Xuẩn cũng dậy sớm hơn con cháu để chuẩn bị cơm sáng cho cả nhà. Hàng ngày chẳng khi nào cụ ngồi yên, nấu cơm xong lại nấu cám, băm bèo cho lợn. Cụ Xuẩn bảo, không làm là tối không sao ngủ được, đau cái lưng, mỏi cái chân. Ở cái tuổi gần đất xa trời nhưng rất hiếm khi cụ phải dùng thuốc tây. Duy nhất có 1 lần phải uống thuốc tây đã cách đây 30 năm, ngày cụ bị đau dạ dày.

Đi khắp thung lũng trường thọ, trò chuyện với các già làng, gặp ai chúng tôi cũng đặt câu hỏi: Bí quyết trường thọ? Nhưng đều nhận được những nụ cười hiền hậu, mộc mạc và nói không có bí quyết gì cả, chỉ là "dậy sớm cùng ông mặt trời rồi đi làm nương, làm rẫy".

Lũng Vân là sự hòa hợp của ba con suối lớn: Suối Hượp, suối Trong và Suối Miêu. Người trong bản bao đời dùng nước đó sinh hoạt, tất cả đều từ núi, từ rừng. Điều đặc biệt, người Lũng vân không bao giờ ăn gan động vật. Trà uống hàng ngày của người Lũng Vân đều là các vị thuốc được lấy trong rừng về phơi khô rồi đun lên.

Loại nước này được người Lũng Vân dùng để chống chọi với thời tiết khắc nghiệt. Mùa hè uống sẽ hạ nhiệt nhanh chóng, cảm giác mát lạnh, mùa đông lại có thể giữ ấm cho cơ thể rất tốt trước cái lạnh khiến nước đóng băng (nhiệt độ của Lũng Vân luôn thấp hơn nhiệt độ vùng khác 7 độ C). Cuộc sống biệt lập với bên ngoài, gần như théo lối "tự cung tự cấp" nên ông nhiễm môi trường chưa bao giờ xuất hiện.

Giúp đỡ con cháu là một niềm vui của các cụ.

Cụ Hà Thị Mí đã hơn 100 tuổi, ở cái tuổi mà nhiều người phải sống bằng thuốc, dựa vào thuốc thì cụ chưa từng dùng 1 viên thuốc từ ngày sinh ra. Cụ kể: "Cả đời bà chưa bao giờ uống thuốc tây cả. Ốm đau cũng hiếm khi lắm, chắc ông giời cũng thương nên không bắt ốm. Nếu ốm thì lấy sức đâu mà nuôi con? Bà nhớ, cách đây cũng 30 năm rồi. Hồi đó bà bị trượt dốc ngã gãy tay, thế mà về nhà bó lá rồi cũng khỏi, chẳng phải lên trạm xá hay đi viện gì cả".

Phải đặt chân đến Lũng Vân mới cảm nhận được cuộc sống nơi đây thật tinh khiết, không chút bụi bẩn. Cụ Xuẩn, cụ Mí, cụ Ón... cũng như hầu hết những người dân sống trong cái thung lũng bình yên này, họ gần như tách biệt với cuộc sống hối hả ngoài kia. Dù vẫn đói khổ, vẫn còn lo ăn từng bữa nhưng họ vẫn lặng lẽ sinh ra, lặng lẽ lớn lên như cây rừng, cao mãi phủ bóng xuống lòng thung lũng.