Đến hẹn lại lên, khi những cánh đào bung cánh nở rực trên những sườn núi, các cô gái, chàng trai người Dao ở Quảng La, TP Hạ Long, tỉnh Quảng Ninh, lại xúng xính trong những bộ quần áo rực rỡ để tổ chức Lễ hội hát giao duyên truyền thống. Lễ hội là nét sinh hoạt văn hóa - nghệ thuật đặc sắc truyền thống lâu đời của người Dao...

Già làng, Nghệ nhân Ưu tú, Đặng Văn Thương, 67 tuổi, dân tộc Dao cho biết, từ xa xưa người dân tộc Dao Thanh Y sinh sống ở Hạ Long đã có phong tục hát giao duyên giữa nam và nữ chưa có gia đình với nhau để tìm bạn trăm năm. Hát giữa người bản này với người làng kia để kết bạn mới và nhất là cầu mong mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu, gia đình làm ăn thuận lợi, mạnh khỏe... Đây là nét đẹp truyền thống của người dân tộc Dao Quảng La mà không nơi đâu có được.

Trai, gái bản Đồng Cóc hát giao duyên trong lễ hội mùa Xuân.

Lễ hội hát giao duyên được diễn ra vào tháng Giêng, cũng là thời điểm mọi người đang vui Xuân, đón Tết. Lễ hội hát giao duyên gồm 2 phần: phần lễ và hội. Phần lễ bắt đầu bằng việc tái hiện lại nghi thức cúng tổ tiên của người Dao. Phần này, được diễn ra với thời gian nhanh, phần sau là màn hội hát giao duyên. Những canh hát giao duyên diễn ra cả đêm.

Đây cũng là dịp gặp gỡ của những Dao ở mọi nơi lâu ngày mới gặp lại nhau giãi bày tình cảm riêng tư qua những khúc hát mượt mà. Đặc biệt hơn, qua cuộc hát giao duyên đầu xuân đã có những cặp trai làng, gái bản nên duyên vợ chồng.

Bà Bàn Thị Vinh cho biết thêm: “Tục hát giao duyên của người Dao ở Quảng La xuất hiện và phát triển thành những giá trị văn hóa phi vật thể của cộng đồng các dân tộc địa phương từ khá lâu đời. Trải từ đời này sang đời khác, nó được trau chuốt, gọt giũa, tích tụ trở thành những giá trị chân, thiện, mĩ, góp phần làm phong phú, đậm đà bản sắc văn hóa dân tộc. Xác định được tiềm năng và thế mạnh đó, thời gian qua địa phương luôn cố gắng, giữ gìn, phát huy để nó trở thành nét đẹp văn hóa để du khách đến tìm hiểu, khám phá”.

Lời ca của hát giao duyên gồm có 7 chữ, thường được gọi là “Thất ngôn trường thiên”, cũng có khi xen câu tứ ngôn, ngũ ngôn, thể hiện được sự giàu đẹp, hấp dẫn của ngôn ngữ Dao. Giá trị văn hóa của hát đối giao duyên chính là định hướng giáo dục con người hiểu biết cội nguồn dân tộc, quê hương, gìn giữ và phát huy những truyền thống tốt đẹp của dân tộc.

Hát giao duyên có thể ở men những cánh đồng làng trong bản mùa Xuân.

Lời ca trong hát giao duyên của người Dao thường mộc mạc, giản dị nhưng lại ẩn chứa nhiều ý tứ, nhất là khi trai gái hát giao duyên tìm bạn. Những câu hát giao duyên ngọt ngào dẫn lối trái tim của các chàng trai, cô gái người dân tộc Dao Thanh Y. Để rồi từ đó, nhiều chuyện tình được kết trái ngọt trăm năm.. Có thể nói, đây là nội dung hay thú vị nhất trong hát dao duyên của người Dao Thanh Y. Từ nội dung này, trên các nền các giai điệu truyền thống, các cô gái sẽ cảm nhận được sự thông minh, dí dỏm qua sự ứng tác của các chàng trai và có thể đối đáp lại một cách ý tứ, sắc sảo.

Hát giao duyên tỏ tình ngày Xuân của dân tộc Dao là lời bày tỏ tình cảm của nam, nữ trên không gian xã hội khi thiên nhiên và con người hoà hợp, mùa Xuân hoa thơm trái ngọt, sương sớm long lanh hoà cùng điệu giao duyên say đắm. Hình thức hát tỏ tình là nam hát trước, hoặc nữ hát trước mang tính đối ca, bên này hỏi bên kia đáp. Một số vùng dân tộc có kiểu hát tập thể nữ hát trước, tập thể nam trả lời, hoặc một nam, một nữ đối đáp. Hát giao duyên không có nhạc cụ, điểm nhấn làm lên sự thú vị độc đáo đó là cách mà các chàng trai, cô gái làm lên hồn cốt đó là giọng ngân vang xa dần của các câu hát. Chính từ sự ngân nga, nhấn nhá này mà khiến câu hát giao duyên cứ trầm bổng thướt tha, dặt dìu.

Hát giao duyên có lề lối hát thông minh, trí tuệ, thử tài văn chương, trí thông minh trong việc trả lời những câu hỏi mỗi bên đưa ra. Cả tập thể đang hát thì bỗng nhiên im lặng, một thiếu nữ ra câu đố, bên nam hát tập thể rồi tất cả cũng im lặng sau đó một nam đáp lời. Qua đó, nam nữ thích nhau và yêu nhau. Họ yêu nhau qua câu hát, sắc đẹp ánh mắt nụ cười. Ngày xưa, sau khi nghe hát song họ tách ra từng đôi đi riêng. Nên hát giao duyên chính là hình thức hát để người Dao tìm thấy người yêu của mình.

Những câu hát giao duyên của dân tộc Dao vẫn mượn mà, đằm thắm trữ tình, nó như một mạch nguồn lan toả đến mọi người. Trong không gian vui tươi sắc xuân đang về, hoà mình vào những câu hát, làn điệu của hát giao duyên ta như cảm thấy mình thêm sức mạnh và vui tươi hơn khi Xuân về.