Trong số gần 240 người có công đang được Trung tâm Chăm sóc, nuôi dưỡng người có công Thanh Hóa (Trung tâm), trực thuộc Sở Lao động - Thương binh và Xã hội tỉnh Thanh Hóa (đặt tại phường Quảng Thọ, TP Sầm Sơn) quản lí thì có tới 143 thương bệnh binh là NCT. Đặc biệt trong số đó có gần 70 người là thương binh, bệnh binh tâm thần; lúc họ khóc, lúc cười, lúc ngỡ mình đã chết, khi tưởng mình còn chiến đấu trong quân ngũ, vẫn vác súng bắn và vội vàng ngã vật ra như đã bị trúng đạn, trúng bom mìn... Những cảnh tượng ấy khiến tôi trong phút chốc bàng hoàng nghĩ như mình cũng đang chứng kiến trận chiến ác liệt.

Mọi thứ trong tâm trí nửa tỉnh, nửa mơ của những người thiếu may mắn ấy vẫn vẹn nguyên như chính những vết thương, những di chứng của chiến tranh còn hằn in trên những cơ thể gầy gò, mỏng manh ấy.

Năm 2020, Trung ương NCT Việt Nam thăm và tặng quà tại Trung tâm.

Trò chuyện với anh Trịnh Văn Cường, Trưởng phòng Hành chính, tôi được biết, Trung tâm quản lí 237 người, trong đó 94 người bị ảnh hưởng chất độc da cam (là con cháu của thương binh), 143 thương bệnh binh là NCT. Từ những năm 1980 -1982, Trung tâm có tới 500 bệnh nhân. Các đối tượng ở đây. Đa số họ nhớ về quá khứ, nhớ về thời chiến tranh; nhiều lúc đang ngồi yên lại đứng phắt dậy hô xung phong, bắn, rồi xếp hàng... Kể cả những thương, bệnh binh tâm thần vẫn thường xuyên nhớ nhớ, quên quên.

Anh Cường bộc bạch: “Ở đây cán bộ bị chửi bới, đánh đập là chuyện bình thường. Với những thương binh tâm thần có biểu hiện chửi bới, la hét, đi lại tung tăng còn đỡ. Những người lầm lì, không nói năng gì nhưng bỗng nhiên lên cơn đập phá, đánh người… khiến chúng tôi không kịp trở tay. Cách đây mấy năm, anh Lê Đức Tuấn (cán bộ của Trung tâm) bị một thương binh tâm thần đánh gãy cả sống mũi phải đưa đi Hà Nội cấp cứu. Hiện đang hưởng phụ cấp tai nạn nghề nghiệp”.

Những thương, bệnh binh ở đây, mỗi người có một hoàn cảnh gia đình khác nhau nhưng chủ yếu là thương tật, gia đình không có điều kiện chăm sóc, phục vụ nên phải nhờ vào Nhà nước. Ngoài việc chăm sóc tại Trung tâm thì nhân viên Y tế ở đây vẫn phải thường xuyên đưa họ đi bệnh viện để điều trị khi bệnh tiến triển nặng, từ bệnh viện tuyến huyện, tỉnh đến trung ương. Nhiều hoàn cảnh rất vất vả, éo le khi cả vợ chồng hoặc bố con đều nằm trong này. Đơn cử như ông Vũ Quốc Nghĩa (sinh năm 1950) có hai người con bị chất độc da cam, cả 3 bố con đều đang điều trị ở Trung tâm, trong khi vợ ông bị ung thư nằm ở nhà.

Trong tổng số 93 cán bộ tại Trung tâm thì có tới 2/3 là nữ, họ đang ngày đêm cần mẫn chăm sóc từng miếng ăn, giấc ngủ cho hàng trăm người thương tật do chiến tranh. Trong số những thương binh ấy, cũng không ít trường hợp bị thương nặng, thậm chí nằm liệt tại chỗ, từ ăn uống, ngủ nghỉ cho đến... vệ sinh cá nhân, các nữ điều dưỡng đều một tay lo liệu.

Cũng ở Trung tâm này, tôi gặp ông Đào Trung Kỳ (64 tuổi), người lính từng chiến đấu tại chiến trường Campuchia, bị thương tật 96%. Ông lẩn thẩn kể cho tôi về những câu chuyện ông đã từng chiến đấu trên chiến trường như thế nào. Tôi nhận thấy trong ông đầy niềm tự hào và cả tiếc nuối. Tự hào bởi đã góp một phần bé nhỏ công sức, mồ hôi, nước mắt, xương máu để có hòa bình, độc lập cho thế hệ sau. Còn tiếc nuối vì bàn chân và cả 2 cánh tay của ông vĩnh viễn không còn nữa, lại bị bỏng khắp cơ thể.

Ông bảo: “Giờ thì còn nói gì đến tương lai nữa cháu, tay chân không còn, sức khỏe cũng “chập chờn” chỉ mong tự phục vụ được cho bản thân để nhân viên ở đây đỡ vất vả. Trước đây, khi mới xuất ngũ, đêm nằm cứ giật mình thon thót, không sao ngủ ngon được; lúc nào trong đầu cũng ầm ầm tiếng súng vang, tiếng mìn nổ... Giờ chiến tranh đã lùi xa vào quá khứ, những ám ảnh về nỗi đau trong chiến trường mới giảm dần”.

Ông Kỳ tâm sự thêm: “Ở Trung tâm toàn người bệnh tật, già cả, vừa ít ngủ, bệnh tật tái phát thất thường nên nhân viên y tế ở đây rất vất vả lại thường xuyên thức đêm, đi “tua”, nếu có dấu hiệu bất thường còn xử lí ngay. Nhiều khi các cụ đang ngủ lại thức dậy la hét, thậm chí đập phá là chuyện cơm bữa. Trong này các y bác sĩ, nhân viên y tế rất tận tâm chăm sóc chúng tôi. ”

Được biết, mỗi đợt đón người vào điều dưỡng, Trung tâm sẽ thực hiện đầy đủ các hoạt động cho một kì điều dưỡng bao gồm: Thăm khám và tư vấn sức khỏe, chụp ảnh lưu niệm, tổ chức giao lưu thể thao, văn hóa - văn nghệ giữa cán bộ viên chức, người lao động với người có công về điều dưỡng, tổ chức tham quan một số điểm tâm linh... Đặc biệt, các chế độ đối với người có công được hưởng công khai rõ ràng, thực hiện đầy đủ theo đúng quy định. Các hoạt động của một kì điều dưỡng được tổ chức đa dạng, phong phú và thiết thực, phù hợp và đáp ứng nhu cầu về vật chất và tinh thần cho người có công, sức khỏe được nâng lên, tư tưởng vui vẻ, thoải mái…

Một ngày ở Trung tâm tôi thấy từ lãnh đạo đến cán bộ các phòng ban cùng đội ngũ y bác sĩ, điều dưỡng dù bận trăm công nghìn việc đều tận tâm, hòa nhã, ai vào việc nấy không phút ngơi tay. Cuộc sống còn nhiều khó khăn, đồng lương hạn hẹp nhưng họ vẫn hết lòng chăm sóc bệnh nhân không kể sáng trưa, nóng lạnh hay giá rét… Trả lời cho câu hỏi động lực ở đâu, họ chỉ mỉm cười mà rằng, chính là trách nhiệm, sự biết ơn và tình thương yêu.

Rời khỏi Trung tâm, tôi thầm cảm phục những cán bộ ở đây chẳng khác nào người lính, họ là những người lính thời bình có đầy đủ phẩm chất của Bộ đội Cụ Hồ: Bản lĩnh, hi sinh, cần mẫn, không ngại khó, ngại khổ... và cũng đang ngày đêm chiến đấu, không phải với kẻ thù mà là những di chứng của kẻ thù còn hằn nguyên trên thân thể của đồng đội.