Không chỉ là một món ăn mà kẹo cu đơ còn là nét văn hóa rất đặc trưng và độc đáo của miền quê Hà Tĩnh.

Nguồn gốc tên gọi đặc biệt “Kẹo cu đơ”

Nếu có dịp ghé thăm hoặc một lần đi qua Hà Tĩnh, chắc hẳn nhiều du khách không thể nào bỏ qua món đặc sản truyền thống mang tên kẹo cu đơ. Nhìn bề ngoài, chiếc kẹo sần sùi, thô ráp, dáng vẻ mộc mạc chân quê, vậy mà chính nó đã góp phần làm nên phong vị ẩm thực rất riêng của người Hà Tĩnh.

Kẹo cu đơ ngon là khi ăn phải hội đủ các vị béo bùi của lạc, ngọt ngào của đường mía, hương vị thơm nồng cay cay của gừng tươi cùng với bánh tráng được nướng đúng độ, tạo nên hỗn hợp bánh giòn tan và ngọt bùi. Tất cả những nguyên liệu làm nên kẹo cu đơ hòa quyện với nhau, tạo nên một hương vị đặc trưng mà chỉ loại kẹo này mới có.

Hà Tĩnh có hàng trăm lò kẹo cu đơ ngày đêm đỏ lửa phục vụ thực khách.

Loại kẹo đặc sản này đặc biệt ngay từ tên gọi cu đơ cho đến cả nguồn gốc xuất xứ của nó. Có rất nhiều giai thoại và câu chuyện về nguồn gốc của loại kẹo này, trong đó nổi tiếng nhất là giai thoại về ông Hai, một người trong làng Thịnh Xá (huyện Hương Sơn, tỉnh Hà Tĩnh).

Người dân kể lại, ông Cu Hai thực ra có tên là ông Chắt Vy, người con cả trong một gia đình và làm nghề nấu kẹo lạc. Vào thời đó thực dân Pháp đang đô hộ Việt Nam.

Khu vực giáp ranh xã Sơn Thịnh có đồn đóng quân của người Pháp, binh lính thỉnh thoảng ghé nhà ông Hai mua kẹo ăn, uống nước chè. Thấy xung quanh ai cũng nhắc tên gia chủ là Hai, họ dịch từ Hai theo tiếng Pháp thành "Deux", phiên dịch từ, sang đọc là “Đơ”. Từ đó kẹo ông Cu Hai, được gọi là kẹo cu đơ và lưu truyền cho đến ngày nay.

Món ăn dân dã thành đặc sản nổi tiếng

Người dân Hà Tĩnh xem kẹo cu đơ như là linh hồn của quê hương, vừa giản dị, chân phương lại ngọt ngào tình quê. Kẹo cu đơ là nhịp cầu kết nối những người con xa xứ với mảnh đất nơi “chôn rau cắt rốn”. Cu đơ mang trong mình danh xưng cao cả “đặc sản Hà Tĩnh” để mỗi khi du khách đến đây đều mang cu đơ về như một món quà kính biếu họ hàng.

Để hiểu kỹ hơn về quy trình làm cu đơ, PV Ngaymoionline được trò chuyện với chị Nguyễn Thị Lài, là chủ thương hiệu cu đơ Hai Bà (có địa chỉ tại đường tránh Quốc lộ 1, huyện Thạch Hà, tỉnh Hà Tĩnh).

Chị Lài cho biết, gia đình chị đã 3 đời làm nghề sản xuất kẹo cu đơ, để làm ra miếng kẹo vừa thơm vừa giòn thì không phải ai cũng có thể làm được. Trước tiên phải chọn mật mía nguyên chất, vàng óng. Rồi lạc phải là loại lạc nhỏ hạt, không bị lép hay mốc, không được để trầy hết vỏ lụa ngoài của lạc. Và cuối cùng là bánh tráng - khuôn làm bánh nhỏ hơn kiểu bánh thường, chuyên dành làm kẹo; bánh tráng có các mép quăn đều, lõm giữa, khi nướng không được để nứt, thủng, vỡ và phải chín đều.

“Điều quyết định chiếc kẹo cu đơ ngon chính là kỹ thuật nấu. Mật được đun thật sôi, cho một ít gừng thái nhỏ và lạc rang vào rồi khuấy đều để lạc không bị chìm xuống đáy nồi và bị cháy. Cứ khuấy đều tay đến khi nào ngửi thấy mùi thơm, người thợ làm kẹo sẽ dùng đũa lấy một ít mật nhỏ vào nước lạnh, nhìn thấy giọt mật rơi vào nước không bị bẹp và không tan loãng ra là đạt yêu cầu”, chị Lài chia sẻ.

Cũng như chị Lài, chị Trần Thị Huyền, chủ cơ sở kẹo cu đơ Lệ Phương (đường tránh QL1, huyện Thạch Hà) cũng là một cơ sở có tiếng trong nghề nấu kẹo cu đơ, chị cho biết từ xa xưa tất cả các công đoạn nấu bánh đều dùng bằng tay nhưng hiện nay, gia đình chị Huyền đã dần dần đưa kỹ thuật, công nghệ vào quy trình chế biến bằng các loại máy móc hiện đại như: máy máy xay gừng, máy khuấy kẹo, nồi áp suất điện, bộ đóng gói sản phẩm… Sự đầu tư bài bản trong sản xuất không chỉ giúp cơ sở tiết kiệm công sức, thời gian trong sản xuất, chế biến mà còn thể hiện tư duy đổi mới, sáng tạo không ngừng nghỉ của người con hết lòng yêu nghề, giữ nghề.

Hiện nay, trung bình mỗi ngày cơ sở sản xuất từ 200 - 300 miếng cu đơ; mỗi năm hơn 60.000 sản phẩm. Mức giá dao động từ 10.000 đến 20.000 đồng/miếng. Quy mô nhà xưởng được mở rộng hàng trăm mét vuông, sử dụng thường xuyên 8 lao động trực tiếp với thu nhập bình quân 4 triệu đến 4,5 triệu đồng/người. Thương hiệu kẹo cu đơ Lệ Phương đã có mặt khắp các cửa hàng, hệ thống siêu thị lớn ở miền Trung và nhiều tỉnh, thành phố trong cả nước, trở thành sản phẩm tiêu thụ làm quà cho khách địa phương, khách du lịch và các tỉnh bạn.

Mỗi khi du khách đến Hà Tĩnh đều mang cu đơ về như một món quà quý biếu họ hàng

Cũng như cu đơ Hai Bà, Lệ Phương, nhiều hộ đã mạnh tay đầu tư cơ sở vật chất, cải tiến kỹ thuật để kẹo sản xuất nhanh hơn, chất lượng hơn. Rất nhiều hộ gia đình đã xem kinh doanh nghề kẹo cu đơ như một nghề chính. Cả tỉnh Hà Tĩnh ước tính có khoảng hơn 400 lò kẹo lớn nhỏ, thu hút lượng lao động lớn, nổi bật với nhiều thương hiệu tên tuổi như: Cu đơ Thư Viện, Cầu Phủ, Hương Sơn, Công Thảo, Thu Chiến, Thanh Hạnh, Phong Nga…

Có thể nói, kẹo cu đơ xuất hiện từ khá lâu trong sinh hoạt ẩm thực của người Hà Tĩnh, đó không chỉ đơn thuần là một món ăn, một thức quà mà còn là một nét văn hóa rất đặc trưng và độc đáo của người dân mảnh đất nắng gió này.