Hồn cốt văn hóa Việt

Phật giáo xuất hiện ở Việt Nam đã tồn tại hơn 2.000 năm và trở thành văn hóa không thể thiếu trong đời sống tâm linh của Nhân dân. Trải qua bao biến thiên của lịch sử, thăng trầm của dân tộc, Phật giáo vừa tự bảo vệ những giá trị gốc, cơ bản, đồng thời biến đổi, tiếp nhận thêm các giá trị văn hóa bản địa để làm nên “hồn cốt” riêng. Phật giáo Việt Nam có những điểm chung với Phật giáo Ấn Độ, Tây Tạng hay Trung Hoa… nhưng lại mang một màu sắc khác, mang tính đặc trưng của người Việt.

Theo các nhà nghiên cứu văn hóa, trong không gian thờ tự, khi làm tượng phật, tượng thần, tượng thánh thường làm bằng gỗ mít. Vì theo tiếng Ấn, gỗ mít là Paramita - tên Hán Việt là Ba la mật, hiểu nghĩa là “đến bờ giác ngộ”. Nhất định phải có trí tuệ thì mới đến được bờ giác ngộ. Cho nên người Việt làm tượng thờ chủ yếu bằng gỗ mít như một cách để khẳng định không gian của thần phật là không gian của tuệ nhãn. Chỉ có tuệ nhãn mới diệt được u tối. Mà u tối vốn là nguồn gốc của tội ác. Với người Việt xưa, đến với các di sản chùa, đền là đến với lòng thiện trên nền tảng trí tuệ.

Ảnh minh hoạ

Tuy nhiên, theo PGS - TS Trần Lâm Biền: “Gần đây có một số chùa đã bỏ qua lời dạy “hảo tự ố tăng” - chùa to đẹp, tăng hoen ố, vượt ra ngoài dòng chảy truyền thống, làm méo mó gương mặt của Phật giáo. Nhiều ngôi chùa mới tu sửa đã có phần xa lạ, đôi khi kiến trúc “tây chẳng phải tây, tàu chẳng phải tàu, nhưng rõ ràng không phải Việt” đã làm ảnh hưởng đến bản sắc văn hóa dân tộc”.

Thêm vào đó, một số sư trụ trì các chùa có lối sống lệch lạc về tiền bạc, vật chất, nhân cách, đạo đức thậm chí lợi dụng yếu tố mê tín dị đoan để lừa đảo những người dân nhẹ dạ khiến cho cái đạo của nhà Phật bị hoen ố.

Méo mó “bức tranh” Phật giáo Việt

Trong xã hội ngày nay, Phật giáo dù vẫn trong dòng chảy lịch sử, tiếp tục vận động, biến đổi và là một phần quan trọng trong đời sống văn hóa - tâm linh của người Việt.

Điều đáng tiếc là trong những thay đổi ấy đang có sự lợi dụng tôn giáo, làm Phật giáo ngày càng rời xa những triết lí cơ bản của tôn giáo và văn hóa dân tộc. Điều này dẫn đến cách ứng xử với đạo Phật của một bộ phận người dân không đi vào bản chất tốt đẹp sâu xa của đạo. Vì không hiểu đến nơi đến chốn đạo Phật nên đã nhập vào chùa nhiều thứ không phải Phật. Nhiều khi những thứ đó còn gắn với mê tín dị đoan, như đốt vàng mã, nhét tiền vào tượng phật...

Người ta đang phần nào vội vã, tùy tiện xây dựng lại nhiều ngôi chùa không theo truyền thống. Hiểu rõ giá trị của những ngôi chùa điển hình của người Việt, so sánh với những ngôi chùa mới hoành tráng, đồ sộ mới thấy những thái quá của một bộ phận lợi dụng tôn giáo, đang làm “bức tranh” Phật giáo Việt Nam có những lệch lạc, khiến nhiều người lạc lối khi nhìn vào tôn giáo.

Theo tác giả Trần Lâm Biền, giá trị của ngôi chùa cổ thực sự không chỉ nằm ở vật chất mà ở chỗ khác, đó là những di sản văn hóa cho chúng ta thấy tộc người chủ thể đi đến đâu để dấu tích lại tới đó. Nhiều ngôi chùa mới có những thứ lố bịch. Đến chùa nhưng người ta vẫn không thấy an, bởi vẫn không tìm được chốn nương náu của tinh thần.