Theo nhận định của Barin Kayaoglu, Giáo sư Lịch sử Thế giới tại Đại học Mỹ ở Iraq, Sulaimani (AUIS) và là học giả tại Viện Trung Đông (MEI) ở Washington, tư cách thành viên NATO đang chờ thông qua của Thụy Điển dường như bị mắc kẹt giữa các lập trường không khoan nhượng của Ankara, Stockholm và Washington.

Khi Thổ Nhĩ Kỳ kiên định với lập trường của mình liên quan đến việc gia nhập NATO của Thụy Điển, chưa rõ liệu quốc gia Bắc Âu này có trở thành thành viên của NATO như kì vọng của Washington và phần lớn các thành viên của khối trước hội nghị thượng đỉnh thường niên ở Litva vào ngày 11-12/7 tới hay không.

Trung lập trong các vấn đề thế giới kể từ năm 1815, Thụy Điển đã nộp đơn xin gia nhập NATO cùng với Phần Lan sau khi xung đột ở Ukraine nổ ra vào đầu năm 2022. Trước khi Stockholm và Helsinki nộp đơn vào tháng 5/2022, nhiều nhà quan sát kì vọng hai quốc gia sẽ chứng kiến một sự chấp nhận nhanh chóng của tất cả các thành viên.

Từ trái sang: Quốc vụ khanh phụ trách các vấn đề đối ngoại Anh James Cleverly, Ngoại trưởng Mỹ Antony Blinken, Ngoại trưởng Thụy Điển Tobias Billstrom, Phó Tổng thư kí NATO Mircea Geoana, Tổng thư kí NATO Jens Stoltenberg, Ngoại trưởng Na Uy Anniken Huitfeldt tại cuộc họp ở Na Uy ngày 1/6/2023.

Tuy nhiên, đã có sự phản đối từ Thổ Nhĩ Kỳ và Hungary. Ankara tuyên bố rằng, hai quốc gia đặc biệt là Thụy Điển đang “chứa chấp các thành viên - những người tuyển dụng và gây quỹ cho những gì họ cho là các nhóm khủng bố”. Ngoài Đảng Công nhân người Kurd (PKK) nằm trong danh sách khủng bố của nhiều nước châu Âu và Mỹ, các nhóm khác gồm Liên minh Dân chủ người Kurd ở Syria (PYD), đồng minh chính của Mỹ trong cuộc chiến chống Nhà nước Hồi giáo tại Syria và những tín đồ của nhà truyền giáo Fethullah Gulen ở Mỹ.

Theo Paul Levin, Giám đốc Viện Nghiên cứu Thổ Nhĩ Kỳ thuộc Đại học Stockholm, triển vọng Thụy Điển gia nhập NATO trước hội nghị thượng đỉnh thường niên là rất mờ mịt. Cơ hội đó đang trở nên mong manh sau tuyên bố gần đây của Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ Erdogan.

Mỹ đã cấm Thổ Nhĩ Kỳ tham gia chương trình máy bay chiến đấu F-35 để phản ứng với việc Ankara mua hệ thống phòng thủ tên lửa S-400 do Nga sản xuất. Trong nỗ lực bảo đảm các hoạt động của lực lượng không quân Thổ Nhĩ Kỳ, Ankara tuyên bố ý định sử dụng 1,4 tỉ USD mà họ đã trao cho Mỹ để mua F-35 chuyển sang mua F-16 nâng cấp vào cuối năm 2021. Khi vấn đề tư cách thành viên NATO của Thụy Điển được đưa ra vào năm 2022, Quốc hội Mỹ đã bổ sung thêm yêu cầu Thổ Nhĩ Kỳ cần chấp thuận Thụy Điển gia nhập liên minh như một điều kiện để bán F-16.

Đối với Thụy Điển, có một điểm mà họ không thể chấp nhận với Thổ Nhĩ Kỳ khi thực hiện yêu cầu của Ankara gây ảnh hưởng đến các giá trị dân chủ và pháp lí của chính họ. Các nhà chức trách Thụy Điển cũng không thể mạo hiểm với an ninh trong nước bằng cách truy lùng các thành viên của PYD, PKK hoặc các tín đồ Gulen.

Hơn nữa, cuộc xung đột ở Ukraine đã làm Nga bị suy giảm ảnh hưởng trong khi Phần Lan đã đảm nhận vai trò “bức tường thành” sau khi gia nhập NATO, nên nhu cầu cấp bách tham gia liên minh của Thụy Điển có thể đã giảm đi.

Đối với Thổ Nhĩ Kỳ, việc phê chuẩn đơn gia nhập của Thụy Điển không phải là cách để ngăn Quốc hội Mỹ áp đặt các điều kiện mới liên quan đến việc bán F-16. Một số thành viên của Quốc hội Mỹ đã tăng áp lực bằng cách yêu cầu Ankara hạn chế các hoạt động quân sự ở Biển Aegean liên quan đến các yêu sách lãnh thổ đang tranh chấp giữa Thổ Nhĩ Kỳ và Hy Lạp. Có nguy cơ Quốc hội Mỹ sẽ áp đặt các biện pháp trừng phạt mới đối với Thổ Nhĩ Kỳ ngay cả sau khi việc mua bán được chấp thuận.

Đối với Mỹ, mối lo ngại là điều gì sẽ xảy ra nếu chính quyền Biden và Quốc hội Mỹ thông qua việc bán F-16 cho Thổ Nhĩ Kỳ nhưng Ankara không chấp thuận cho Thụy Điển gia nhập NATO…