Năm 1997, Chính phủ có Nghị quyết số 90 chính thức chủ trương XHH các lĩnh vực trên. Năm 2015, Nghị định số 16 của Chính phủ về “Quy định cơ chế tự chủ của đơn vị sự nghiệp công lập” ra đời; năm 2017, Nghị quyết số 19-NQ/TW về “tiếp tục đổi mới hệ thống tổ chức và quản lí, nâng cao chất lượng và hiệu quả hoạt động của các đơn vị sự nghiệp công lập”. Mới nhất, tháng 4/2020, “Quy hoạch mạng lưới các đơn vị sự nghiệp công lập trong lĩnh vực văn hóa, thể thao và du lịch đến năm 2021, định hướng đến năm 2030” được Thủ tướng phê duyệt.

Kể từ Nghị quyết số 90 đến nay đã 24 năm, nhưng nhìn chung mô hình này vẫn còn lúng túng. Câu hỏi, làm XHH văn hóa nghệ thuật (VHNT) như thế nào vẫn canh cánh với các nhà quản lí.

Cảnh trong vở “Truy tìm thủy long kiếm”. Ảnh: Vũ Vinh

Đó là bức tranh chung của cả nước, còn ở TP Hồ Chí Minh việc thực hiện XHH đã có cách đây hơn 20 năm và cho kết quả rất tốt. Bằng chứng là, hơn mười sân khấu kịch, nhà hát tư nhân hoạt động nhộn nhịp, tiêu biểu như Nhà hát Múa rối nước Rồng Vàng, Sân khấu kịch IDECAF... các nghệ sĩ Hồng Vân, Thành Lộc... “tả xung hữu đột” và gặt hái được nhiều thành công.

Không còn “bầu sữa” bao cấp VHNT, nhiều nơi lâm vào cơn bĩ cực, duy chỉ có “Thành phố sáng tạo - năng động- nghĩa tình” ở phương Nam làm được, như báo tin với các địa phương rằng, không có gì là không thể, miễn là cấp ủy, chính quyền nơi đó biết tìm cách làm sáng tạo nhằm đưa chủ trương của Chính phủ thành hiện thực. Thế nên, thành công trong XHH ở TP Hồ Chí Minh là bài học quý cho cả nước.

Thiết nghĩ, để thực hiện XHH trong hoạt động VHNT cần xây dựng thiết chế phù hợp, hoàn thiện chính sách khuyến khích hoạt động. Cũng cần nhắc lại, XHH không có nghĩa là buông bỏ vai trò của Nhà nước, để cho tư nhân “tự bơi”, mà Nhà nước phải tạo điều kiện thuận lợi nhất cho họ hoạt động như: Xây dựng các nhà hát hay các trung tâm văn hóa đạt chuẩn, phù hợp với từng loại hình nghệ thuật, từng khu vực và cho các đơn vị XHH thuê lại với giá ưu đãi để làm nghề; xây dựng một quỹ văn hóa có nhiệm vụ hỗ trợ các sản phẩm nghệ thuật chất lượng. Ngoài ra, cũng cần hỗ trợ một phần kinh phí dựng vở, nhất là các tác phẩm tốt. Nhà nước “đặt hàng” để các đơn vị thực hiện trên cơ sở cạnh tranh sòng phẳng, chỉ đơn vị có tác phẩm chất lượng nhất mới được chọn thực hiện.

Nói như thế để thấy, VHNT đòi hỏi rất lớn sự công tâm, minh bạch, cạnh tranh công bằng và tầm nhìn chuyên môn từ phía có thẩm quyền. Đồng thời, có cơ chế ràng buộc, nếu làm dở sẽ bị phạt, nếu đạt chất lượng sẽ được thưởng. Tránh “đặt hàng” bằng cảm tính, bằng quan hệ cá nhân. Sáng tạo VHNT là không có giới hạn, điều quan trọng là tác phẩm đó có chất lượng tốt hay không mà thôi.

Đông đảo người yêu VHNT nước nhà mong các cơ quan quản lí Nhà nước hãy tập trung nguồn lực cho việc khuyến khích hoạt động XHH. Tuy trước mắt do dịch bệnh Covid-19, nhưng XHH các hoạt động VHNT không phải “hết đường”, mà đang âm thầm chuẩn bị, chờ thời cơ để bùng nổ.