Vỉa hè còn không?

“Kiên quyết xóa bỏ các điểm hè phố, lòng đường bị chiếm dụng trái phép để làm nơi kinh doanh, buôn bán, trông giữ phương tiện; trả lại nguyên trạng hè phố với phương châm giành lại vỉa hè phong quang, sạch đẹp cho người đi bộ” là Kế hoạch số 1/KH-BCĐ197 năm 2023, được ban hành của TP Hà Nội. Thế nhưng sau đợt ra quân rầm rộ, thì giữa tháng 2/2023, trên các tuyến phố Tạ Hiện, Lương Ngọc Quyến... bị hàng quán chiếm từ chiều cho đến đêm. Chính quyền quận Hoàn Kiếm vẫn... bình chân như vại! Trước đó, quận cũng mở đợt cao điểm nhằm bảo đảm trật tự đô thị, an toàn giao thông nhưng rồi vỉa hè vẫn bị hàng quán... xẻ thịt!

Còn phải kể đến việc vỉa hè bị đào xới đặt cáp ngầm, lát đá, vét bùn... thường xuyên. Chuyện thường thấy ở Hà Nội là “Mỗi năm hoa đào nở, lại thấy ông đào đường”. Lâu lâu lại đào lên, lấp xuống. Vỉa hè như bị bằm nát. Cứ đặt biển “Xin lỗi đã làm phiền”, rồi giăng dây. Thi công... cù cưa, để vật tư ngổn ngang, nham nhở; Cắt đá nhưng không che chắn khiến bụi bay mù mịt... Xong thi công thì chờ công trình... khô ráo để nghiệm thu... Trong thời gian ấy, nhiều cửa hiệu, hàng quán phải tạm ngừng kinh doanh vì bụi bặm, người không có lối đi. Ai ở nhà mặt tiền cũng cùng cảnh ngộ... cửa đóng then cài, chờ cho dọn dẹp sạch sẽ mới mở cửa lại đón khách!

Cảnh thường thấy trên đường Lý Thái Tổ, Hùng Vương (Đà Nẵng)...

Tình hình ra quân lập lại trật tự vỉa hè, lòng đường được chính quyền TP Hồ Chí Minh tổ chức rầm rộ nhiều đợt nhưng rồi đâu cũng vào đấy! Người đi bộ vẫn không có lối đi trên vỉa hè do tình trạng mua bán, họp chợ, giữ xe tự phát. Ở Đà Nẵng, tình hình cũng chẳng khác chi. Vỉa hè đã có “chức năng” làm nơi sửa xe, bày bán xe máy; kinh doanh buôn bán cả ngày lẫn đêm. Đến đường kiệt, hẻm cùng bị trưng dụng đổ vật liệu xây dựng, họp chợ, dựng xe máy... Buổi sáng trên nhiều vỉa hè là các quán bán cà phê, xe bán bánh mì, xôi, bán cà phê mang đi... lấn chiếm. Buổi tối thì còn rầm rộ, dữ dội hơn khi các quán nhậu, quán ăn vặt, quán lẩu nướng, bún bò Huế, mì Quảng... tràn hết ra vỉa hè. Người đi bộ... vui lòng đi xuống lòng đường!

Ngày 4/1/2024, UBND TP Đà Nẵng có Công văn 97/UBND-SGTVT về việc triển khai việc phân định, kẻ vạch phần vỉa hè sử dụng tạm thời và sử dụng để làm lối đi cho người đi bộ trên vỉa hè các tuyến đường. Hi vọng của người đi bộ được... thắp lên.

Ngày 19/9/2023, TP Hồ Chí Minh đã thông qua nghị quyết về mức thu phí sử dụng tạm thời lòng đường, hè phố trên địa bàn và chính thức thu phí từ 1/1/2024. Thu phí vỉa hè nhằm góp phần lập lại trật tự, mĩ quan đô thị, xây dựng thành phố văn minh, hiện đại. Những điều này mới nghe qua nhiều người cũng ủng hộ. Tuy nhiên, cũng có nhiều ý kiến trái chiều...

TP Hà Nội từng nói sẽ cho thuê vỉa hè, lòng đường nhưng bây giờ chưa phải là thời điểm phù hợp. Vỉa hè, lòng đường gắn bó với người dân Hà Nội, là một thứ “văn hóa vỉa hè”, có nền “kinh tế vỉa hè”... lâu đời. Nhưng mới đây, một số quận của TP Hà Nội có đề xuất thí điểm cho thuê vỉa hè trong tháng 1/2024. Cứ ra quân truy đuổi, cứ giành giật để lập lại trật tự nhưng rồi chẳng đâu vào đâu cả! Thế có đường dành cho người tản bộ không? Tính toán sao cho người đi bộ có lối đi mà không phải đi xuống dưới lòng đường! Tôi từng đi bộ qua nhiều con đường ở Berlin, Frankfurt, Munich, Hamburg (CHLB Đức), Praha (Cộng hòa Séc), Paris (Cộng hòa Pháp)... người ta bày bàn ghế bán cà phê, nước giải khát trên vỉa hè nhưng vẫn dành lối cho người đi bộ, dành đường cho người chạy xe đạp. Không ai phải đi bộ cho dù đi sát mép đường!

Nói đường phố của 63 tỉnh, thành ở Việt Nam làm gì có vỉa hè cũng không quá. Biết bao chiến dịch giải tỏa, giành lại vỉa hè cho người đi bộ rộ lên rồi lặng tắt. Một tối đầu tháng 6/2023, tôi chứng kiến trên đoạn cuối đường Rạch Bùng Binh, thuộc phường 9, quận 3, TP Hồ Chí Minh, hai bên đường, mấy quán nhậu bày bàn ghế, dựng xe máy tràn hết lề đường. Chính quyền phường huy động đầy đủ các lực lượng đến lập lại trật tự, giành lại vỉa hè. Các quán tung hết nhân viên chạy bàn, đứng bếp dẹp bàn ghế lia lịa. Khách hàng cũng cầm li chén... dời chỗ.

Mới đây, tháng 11/2023, tôi trở lại nơi này, sau gần 6 tháng, thấy đâu cũng vào đấy! Vỉa hè đâu? Nghĩa là nếu căng quá thì rút, lơ một chút thì lại bung ra! Có phạt hành chính về chiếm dụng vỉa hè, lề đường cũng chắc... phạt cho tồn tại mà thôi!

Mất vỉa hè, người đi bộ cắn răng đi xuống lòng đường, tham gia vào... làn đường hỗn hợp với các loại xe máy, xích lô... May ít rủi nhiều, may nhờ rủi chịu! Còn nữa, lối đi bằng gạch sọc có gờ nổi dành riêng cho người khiếm thị trên nhiều vỉa hè ở Hà Nội bị hàng quán, xe máy và cả ô tô... lấn chiếm! Tại một phiên chất vấn của Kì họp thứ 14, HĐND thành phố khóa XVI, Trung tướng Nguyễn Hải Trung, Giám đốc Công an Hà Nội cho rằng, trật tự vỉa hè là “cả một vấn đề rất phức tạp”. Mỗi đợt ra quân giành lại vỉa hè cho người đi bộ thì có cải thiện, sau đó “đâu lại vào đó”.

Người đi bộ... biết đi đâu?

TP Hồ Chí Minh có gần 2.600 tuyến đường... không có vỉa hè! Nhiều tuyến đường mật độ lưu thông cao nên xây dựng cầu vượt bộ hành, hầm đường bộ, nhưng nhiều chỗ cũng bị chiếm dụng. Cầu, hầm trở thành nơi bán nước giải khát, bàn ghế chắn cả lối đi; hầm về đêm tối thui, “mìn” rải rác, nước tiểu đọng khai nồng hôi hám. Ai dám đặt chân? Mới đây cũng có nơi đề xuất, về đêm nên có đèn chiếu sáng ở các hầm đường bộ...

Khách quan mà nói, không ít người đi bộ rất chủ quan, đôi khi coi cái chết nhẹ tựa lông hồng! Họ băng qua đường nhưng... bất chấp! Với tư tưởng “Xe lớn nhường xe nhỏ; Xe máy, xe hơi nhường người đi bộ” thì đừng mong... an toàn giao thông, giảm tai nạn. Chưa kể có người còn leo qua cả dải phân cách cứng, không quan sát tín hiệu đèn... cứ thản nhiên mà bươn, rút ngắn khoảng cách qua đường được chừng nào hay chừng nấy.

Còn lối đi bộ, có vạch kẻ đường ưu tiên dành cho người đi bộ cũng bị... bất chấp! Đặt chân vào lối đi ưu tiên, dành riêng mà lo âu, thấp thỏm. Không biết xe hơi, xe máy có va phải mình không? Thôi thì vẫn phải ngó chừng mà... lạng lách tránh cho nó lành! Trên nhiều tuyến phố ở một vài nước châu Âu kể cả Thái Lan, Hàn Quốc, tôi thấy những chỗ băng qua đường có kẻ vạch dành cho người đi bộ là xe từ xa đã chạy chậm lại và dừng hẳn. Có khi cả đoàn xe dài hàng chục chiếc. Thấy người ta đi ào ào còn mình theo thói quen cứ vừa đi vừa dáo dác nhìn xuôi, trông ngược. Đôi lần cảnh giác quá nên chần chừ băng qua đường khiến người lái dừng xe khoát tay ra hiệu... đi qua đi, chúng tôi... chờ! Thấy người ta tham gia giao thông văn minh, lịch sự mà thèm! Nếu xử phạt người đi bộ băng qua đường bất chấp thì có xử phạt xe máy, xe hơi không nhường đường cho người đi bộ trên vạch kẻ đường ưu tiên? Thiết nghĩ cần công bằng trong xử phạt!

Nói về chuyện vỉa hè, lối cho người đi bộ khi tham gia giao thông ở ta chắc nói hoài, nói mãi... Bao giờ mới... đường thông hè thoáng?