Trung Quốc rơi vào tình thế “khó xử” ở Trung Đông
Quốc tế 21/08/2020 14:58
Hàm ý từ thỏa thuận hàng trăm tỉ USD
Thông tin được báo chí tiết lộ về thỏa thuận đối tác chiến lược toàn diện đầy tham vọng giữa Iran và Trung Quốc đã đặt ra câu hỏi liệu chúng ta đang chứng kiến sự dịch chuyển mang tính xây dựng ở khu vực địa lí chiến lược của châu Á này hay đây chỉ là “cuộc hôn nhân” vì lợi ích của 2 nước trên. Trên thực tế, thỏa thuận này có thể đối mặt với một số trở ngại, cũng như có thể khiến Trung Quốc bị cuốn vào “vòng xoáy” chính trị phức tạp ở Trung Đông.
Tuy nhiên, để hiểu thấu đáo nhất thỏa thuận này, chúng ta cần phải nhìn nó qua lăng kính của Sáng kiến Vành đai và Con đường (BRI), vốn có mục đích kết nối về mặt kinh tế giữa Trung Quốc với các thị trường lớn ở châu Á, châu Âu, châu Phi, bảo đảm nguồn cung năng lượng trong dài hạn của Trung Quốc.
Các dự án trị giá 400 tỉ USD trong thỏa thuận Iran - Trung Quốc cho tới nay là thỏa thuận lớn nhất của Trung Quốc với một quốc gia trong BRI. Dù vậy, hợp tác sâu rộng với Iran không có nghĩa là Trung Quốc sẽ “thuận buồm xuôi gió”. Việc thực hiện thỏa thuận trên có thể khiến Bắc Kinh đối mặt với những thách thức đáng kể mà cả Iran và Trung Quốc đều chưa đánh giá đầy đủ.
Ngoại trưởng Iran Mohammad Javad Zarif và Ngoại trưởng Trung Quốc Vương Nghị trong một cuộc gặp ở Bắc Kinh, Trung Quốc ngày 31/12/2019. Ảnh: Getty |
Khẩu hiệu “không phương Đông, không phương Tây” đã ăn sâu vào suy nghĩa của Iran khi nói về quan hệ với các cường quốc. Ngoài ra, nhiều người dân Iran vẫn hoài nghi về thỏa thuận Trung Quốc - Iran, cáo buộc chính phủ bán các tài sản quốc gia cho Bắc Kinh với giá rẻ mạt. Trên thực tế, Iran có lẽ sẽ cố ý kéo dài việc tái đàm phán hoặc thậm chí hủy bỏ các dự án đã nhất trí với Trung Quốc, đặc biệt nếu Tehran có thể tái lập quan hệ thương mại với phương Tây.
Bắc Kinh chắc chắn muốn tránh can thiệp quân sự vào Trung Đông giống như Mỹ, ngay cả khi Washington nhận được những lợi ích nhất định nhờ “chiếc ô an ninh” này. Tuy nhiên, khi các lợi ích kinh tế ở Trung Đông lớn dần lên, Trung Quốc sẽ thấy ngày càng khó duy trì thái độ trung lập về chính trị và an ninh trong một khu vực mà bất kì ai tham dự đều phải “chọn phe”.
Tình thế khó xử của Trung Quốc
Sự phức tạp trong các mối quan hệ ở Trung Đông khiến cho Trung Quốc rơi vào tình thế khó xử. Bắc Kinh muốn xây dựng quan hệ chiến lược với Tehran ngay trong khi nước này thúc đẩy các mối quan hệ gần gũi hơn với các nước khu vực như Saudi Arabia, Các Tiểu vương quốc Arab thống nhất (UAE) và Israel. Trên thực tế, Trung Quốc cũng đang đàm phán quan hệ đối tác chiến lược toàn diện với Saudi Arabia và UAE. Tuy nhiên, những quốc gia này gọi Iran là một mối đe dọa hiện hữu, là “kẻ thù không đội trời chung”, Bắc Kinh có thể sa vào vòng xoáy rủi ro.
Chỉ vài ngày trước khi thông tin về thỏa thuận Trung Quốc - Iran bị rò rỉ ra ngoài, Ngoại trưởng Trung Quốc và các ngoại trưởng của Liên đoàn Arab đã thông qua Tuyên bố Amman với việc các nước Arab tán thành chính sách ngoại giao trung lập của Trung Quốc về “một cộng đồng với tương lai chung vì nhân loại”. Những dấu hiệu trên có thể giúp giải thích tại sao Bắc Kinh chưa chính thức xác nhận nước này đang trong quá trình đàm phán một thỏa thuận với Iran.
Bắc Kinh sẽ làm gì để cân bằng mối quan hệ với Iran và với các nước vốn luôn coi Tehran là mối đe dọa khu vực? Nếu xử lí không khéo léo, Bắc Kinh có thể “mất nhiều hơn được” tại Trung Đông.
Cho tới nay, Trung Quốc cố gắng để tận dụng các mối quan hệ phát triển tốt đẹp với các nước vùng Vịnh, Israel và Iran. Tuy nhiên, sự đối đầu gay gắt giữa các bên ở Trung Đông buộc Trung Quốc phải giảm bớt mức độ hợp tác với Iran hoặc nước này sẽ phải tìm cách để làm yên lòng các quốc gia vùng Vịnh và Israel về các chính sách của Tehran. Trung Quốc dường như vẫn e ngại thừa nhận rằng, nước này đang đứng trong tình thế buộc phải lựa chọn nhưng thực tế khốc liệt ở Trung Đông sẽ khiến điều đó trở nên rõ ràng hơn.