Lệnh đóng cửa Tổng lãnh sự quán Trung Quốc ở Houston, được báo cho Bắc Kinh chỉ 72 tiếng trước hạn chót, là nước đi mới nhất trong một loạt động thái cứng rắn từ Washington.

Chính phủ của Tổng thống Donald Trump đã đẩy giới lãnh đạo Trung Quốc vào tình cảnh có quá ít những lựa chọn an toàn.

Yếu tố bầu cử Mỹ

Ngày 23/7, người phát ngôn Bộ Ngoại giao Trung Quốc, Uông Văn Bân khẳng định, nước này sẽ có biện pháp đáp trả tương xứng và gọi những cáo buộc từ Washington là “bôi nhọ thâm độc”.

Những diễn biến vừa qua như đổ thêm dầu vào lửa, kích động tâm lí “bài Mỹ” tại Trung Quốc và tạo điều kiện để các quan điểm “diều hâu” trỗi dậy. Phe cổ xúy chủ nghĩa dân tộc kêu gọi Bắc Kinh ăn miếng trả miếng, thậm chí đề nghị đóng cửa lãnh sự quán Mỹ tại Hong Kong.

Ở hậu trường, giới chức cấp cao của Trung quốc dường như không quá mặn mà với ý tưởng đẩy căng thẳng leo thang. Một cuộc đối đầu ồn ào với Trung Quốc sẽ đánh lạc hướng dư luận Mỹ về cách ứng phó đại dịch thiếu hiệu quả, cho phép ông Trump vận động tranh cử với hình ảnh nhà lãnh đạo bảo vệ đất nước trước cường quốc ngoại bang.

Mặt khác, Bắc Kinh không thể chấp nhận hình ảnh yếu đuối trước những đòn đánh liên tiếp của Mỹ. Lòng tự tôn dân tộc được thổi phồng thời gian qua buộc giới lãnh đạo Trung Quốc phải thể hiện sức mạnh trước thách thức từ bên ngoài.

Tổng thống Mỹ Donald Trump hội đàm cùng Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình tại G20 tổ chức ở Nhật Bản năm 2019. Ảnh New York Times

Bắc Kinh hiểu rõ tình thế tiến thoái lưỡng nan họ đang đối diện. Ngày 23/7, người phát ngôn Bộ Ngoại giao Trung Quốc nói nước này “không hứng thú” đến việc can thiệp vào bầu cử Mỹ và hi vọng Washington không dùng lá bài Trung Quốc trong cuộc bầu cử.

Trước tình trạng đối đầu ở quy mô và cường độ vượt ngoài mọi dự đoán, những chia rẽ trong nội bộ Bắc Kinh về cách ứng phó căng thẳng leo thang với Washington dần lộ diện.

Theo tiết lộ từ một số nguồn tin tham gia quá trình hoạch định chính sách tại Bắc Kinh, nhóm các quan chức an ninh và quân đội cho rằng mọi nỗ lực hòa giải sẽ bị Washington nhìn nhận là yếu đuối. Trong khi đó, phần lớn các nhân vật khác tại Bắc Kinh tập trung vào khía cạnh kinh tế và muốn tìm kiếm phương án phản ứng chừng mực hơn.

Điều được nhiều quan chức Trung Quốc quan tâm là giữ nguyên thỏa thuận “đình chiến” thương mại. Cả sau lệnh đóng cửa Tổng lãnh sự quán ở Houston, Trung Quốc vẫn cam kết tôn trọng thỏa thuận thương mại giai đoạn một với Mỹ, được kí vào ngày 15/1.

Nếu muốn đánh vào chiến dịch tái tranh cử của Tổng thống Trump, Bắc Kinh đáng lẽ có thể hoãn nhập khẩu lượng lớn nông sản từ Mỹ theo nội dung thỏa thuận thương mại giai đoạn một. Thực tế là Trung Quốc vẫn tiếp tục đặt mua ngô, lúa mì và thịt lợn từ Mỹ với số lượng lớn.

Bước đi này sẽ đẩy lửa về phía nông dân Mỹ - nhóm cử tri có sức ảnh hưởng lớn tại một số bang trong cuộc đua đến Nhà Trắng.

Tiếng nói cuối cùng trong cuộc tranh luận chính sách vẫn là Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình, nhưng đến nay ông chưa công khai đề cập về tình hình quan hệ Mỹ - Trung ngày một xấu đi.

Quá muộn cho hòa hoãn?

Việc quan hệ song phương xấu đi quá nhanh có lẽ đã khiến Bắc Kinh bất ngờ. Trong tuyên bố ngày 9/7, Ngoại trưởng Trung Quốc Vương Nghị đã đề cập đến việc ổn định lại quan hệ hai nước.

“Chủ tịch Tập Cận Bình trong nhiều dịp có nhấn mạnh rằng chúng ta có hàng nghìn lí do để xây dựng mối quan hệ thành công giữa Trung Quốc - Mỹ và không có bất kì lí do nào để phá vỡ quan hệ này... Chỉ cần hai phía có thiện chí cải thiện và vun đắp, chúng ta sẽ tìm ra cách để lèo lái mối quan hệ này khỏi những khó khăn và đưa nó trở về với con đường đúng đắn”, Ngoại trưởng Trung Quốc cho biết.

Trong những giai đoạn căng thẳng thời gian qua, ông Tập và ông Trump vẫn tìm ra được cách đưa quan hệ hai nước vượt qua bất đồng bằng điện đàm hoặc gặp gỡ trực tiếp.

Điều này đã diễn ra khi chiến tranh thương mại leo thang và giai đoạn đầu bùng phát đại dịch khi giới chức hai nước liên tục công kích qua lại. Giọng điệu của Washington giờ đây còn cứng rắn hơn và Tổng thống Trump có vẻ không còn hứng thú với việc tháo ngòi nổ cuộc khủng hoảng.

Nếu xét đến quy mô các hành động của Mỹ, cộng với sự ủng hộ ngày một mạnh từ cả hai đảng Dân chủ và Cộng hòa, Trung Quốc thậm chí khó hi vọng tình hình cải thiện dù người thách thức Tổng thống Trump, cựu Phó Tổng thống Joe Biden, chiến thắng trong cuộc đua vào Nhà Trắng năm nay.

Khi còn tại chức, ông Biden từng có nhiều cuộc gặp với ông Tập Cận Bình và có những chuyến làm việc cùng nhau. Schell nhận định ông Biden nếu đắc cử vẫn còn cơ hội làm mới mối quan hệ giữa hai nước nhờ vào sự ăn ý này.

Trong một động thái mới nhất, ngày 24/7 Trung Quốc đã yêu cầu Mỹ đóng cửa Tổng lãnh sự quán ở Thành Đô (tỉnh Tứ Xuyên) khiến căng thẳng tiếp tục leo thang. Đòn trả đũa này như lời cảnh báo rằng đã quá muộn cho một sự hòa hoãn mà dư luận đang hi vọng vào hai siêu cường.