“Xóm Làng” là tên gọi một xóm nhỏ ở thôn An Thiện, thuộc xã Tam Nghĩa, cách trung tâm hành chính huyện Núi Thành 4km về phía Nam, nơi còn lưu giữ nhiều nếp nhà cổ. Đây là những công trình độc đáo của những người thợ mộc tài hoa làng Kim Bồng và Vân Hà xưa.

Ngược dòng thời gian:

Xã Tam Nghĩa trước đây là xã Kỳ Liên, gồm có các thôn An Tân (nay là khối 4 thị trấn Núi Thành), Long Bình, Tịch Tây, Long Phú, An Thiện, Hòa Mỹ và 4 “khu dồn” (do Mỹ dồn về vào năm 1965 để xây dựng Căn cứ Chu Lai, là Hòa Vân, Thanh Trà, Đông Yên và Định Phước). Sau năm 1975, qua nhiều lần thay đổi, xã Tam Nghĩa có 7 thôn: Hòa Đông; Hòa Mỹ; An Long; Thanh Trà; Định Phước; Tịch Tây và Long Bình. Một trong những thôn được hình thành sớm nhất có lẽ là thôn An Thiện An Long ngày nay (khoảng đầu thế kỉ XVII). Thôn có nhiều xóm nhỏ: Xóm Làng, xóm Cát, xóm Mới, xóm Hóc. Riêng xóm Làng, nơi có nhà Tiền hiền của làng vẫn còn những dấu vết xưa cũ như Đình làng An Thiện, rừng già An Thiện, đặc biệt là 5 ngôi nhà cổ cả trăm năm tuổi.

Ngôi nhà thờ tộc Nguyễn Đắc làng An Thiện

Hai ngôi nhà được coi là cổ nhất là Nhà thờ Tộc Nguyễn Đắc, xây dựng vào năm 1921 (101 năm) và ngôi nhà ông Nguyễn Xuân An xây vào năm 1939 (83 năm). Ban đầu các ngôi nhà đều xây theo kết cấu nhà xưa, khung gỗ, tường đá xanh với chất kết dính bằng vôi mật, mái ngói âm dương mang dáng dấp nhà cổ Huế, gồm 3 gian 2 chái. Nhà trụ vững nhờ 20 chiếc cột mít vườn tròn to, bóng nhẵn. Thêm vào đó là hệ thống rường, cột, xà thượng, xà hạ, rui, mè, kèo, trính, huỳnh tử đều liên kết với nhau. Bên trong nhà còn lưu nhiều đường nét chạm trổ tinh xảo, tỉ mỉ. Trải qua nhiều lần tu sửa, thay mới, mặc dù có sự pha tạp so với hình dáng nguyên sơ nhưng vẫn vẹn nguyên những nét đặc trưng của một ngôi nhà cổ.

Ngôi nhà ông Nguyễn Xuân An đang ở đã được UBND tỉnh Quảng Nam cấp Bằng xếp hạng Di tích Kiến trúc - Nghệ thuật cấp tỉnh vào năm 2005, chỉ khác với bốn ngôi nhà còn lại là mặt tiền nhà thiết kế theo kiểu nhà cổ miền Tây Nam bộ. Phong cách kiến trúc nhà pha trộn giữa kiến trúc Đông - Tây, thể hiện sự giao thoa văn hóa Việt - Pháp, bên trong là thuần Việt thì bên ngoài mang dáng dấp phương Tây.

Ngồi trên chiếc trường kỉ trong ngôi nhà mát lạnh, trang nghiêm, ông Nguyễn Xuân An hồi nhớ: “Vào năm 1938, có người ở đàng ngoài trên đường di cư vào Nam chở theo một bộ sườn nhà, khi cập bến An Hòa (Tam Hải, Núi Thành) có ý định bán nguyên căn nhà này. Biết chuyện, cụ Nguyễn Đắc Tuy (ông nội ông An) bỏ tiền mua chở về bến sông Bến Ván (dưới chân cầu An Tân, khối 4, thị trấn Núi Thành ngày nay) rồi kêu gọi con cháu, bà con trong Tộc khuân vác về làng An Thiện dựng lại sau đó một năm. Ông An tiếp: “Cha tôi kể lại, ngoài bộ sườn nhà, ngày đó người bán ngỏ lời bán kèm theo ván thưng phên (tường) và gỗ lát nền, toàn bằng gỗ kiền kiền, song ông nội tôi không đủ thời gian để huy động tiền, bây giờ nghe kể lại thật là tiếc”. Dù xây cất sau khu nhà thờ nhưng do cây gỗ nhà này đã có trước đó hàng trăm năm nên qua khảo sát, thẩm định, các nhà nghiên cứu đã công nhận ngôi nhà đủ điều kiện và tiêu chuẩn đề nghị Nhà nước công nhận kiến trúc nhà cổ. Có một sự chung nhất là tất cả 5 ngôi nhà cổ ở xóm Làng An Thiện đều có một chủ là cụ Nguyễn Đắc Tuy (ông nội của các chủ nhà hiện nay).

Giữ gìn nét xưa và tương lai cho một điểm đến

Ông Nguyễn Quang Long (68 tuổi - chủ nhân của một trong năm ngôi nhà cổ) chia sẻ: “Ngoài ngôi nhà thờ Tộc, mỗi người con đã được ông nội (cụ Tuy) để lại cho một cái, vì thế con cháu có trách nhiệm gìn giữ, tu bổ hằng năm. Giữa cuộc sống hiện đại hôm nay, những kiến trúc nghệ thuật cổ đã và đang dần mất, vì vậy chúng tôi cố gắng gìn giữ như gìn giữ gia sản, hương hồn của ông bà, tổ tiên để lại”