Đó là thông tin tại Hội thảo cung cấp thông tin cho báo chí về “Thực trạng, thách thức và giải pháp trong phòng chống tác hại thuốc lá tại Việt Nam” do Bộ Thông tin và Truyền thông phối hợp với Bộ Y tế, Tổ chức HealthBridge Việt Nam tổ chức ngày 23/11.

Việt Nam có tỉ lệ hút thuốc lá cao

Theo thống kê của Hội Y tế công cộng Việt nam năm 2020, Việt Nam nằm trong số 15 quốc gia sử dụng thuốc lá cao nhất thế giới và có tỉ lệ người lớn và nam giới hút thuốc cao nhất khu vực Đông Nam Á. Hiện nay nước ta có trên 15,4 triệu người hút thuốc, mỗi năm có khoảng 40 - 70 ca tử vong sớm vì các bệnh do hút thuốc. Số tiền người dân chi mua thuốc lá một năm khoảng 49 nghìn tỉ/năm. Thuốc lá là một chất độc với hơn 7.000 hóa chất gây gây ra rất nhiều bệnh tật cho con người và là nguyên nhân gây tử vong hàng đầu trên thế giới. Ngoài tổn thất do chi mua thuốc hút, còn có chi phí điều trị, tổn thất do mất khả năng lao động vì ốm đau và tử vong sớm do thuốc lá. Chỉ tính riêng chi phí điều trị các loại bệnh do thuốc lá gây ra là trên 67 nghìn tỉ/năm (khoảng 1% GDP).

Toàn cảnh Hội thảo

Kết quả điều tra sức khỏe học sinh Việt Nam năm 2019 do Trường Y tế công cộng thực hiện cho thấy tỉ lệ sử dụng thuốc lá mới, thuốc lá điện tử ở các thành phố lớn có xu hướng tăng nhất là đối tượng học sinh, sinh viên, giới trẻ. Tỉ lệ học sinh từ 13-17 tuổi hút thuốc lá điện tử trên cả nước là 2,6%, riêng học sinh khu vực thành thị là 3,4%. Theo nghiên cứu của Viện Chiến lược và Chính sách y tế tiến hành năm 2020, tỉ lệ học sinh từ 8 - 12 tuổi sử dụng thuốc lá điện tử là 8,35%, học sinh lớp 10 đến lớp 12 là 12,6%.

Đó là những con số đáng báo động bởi nguồn thuế từ các công ty thuốc lá nộp vào ngân sách không đủ bù chi phí hao tốn do thuốc lá gây ra. Nếu không can thiệp làm giảm tỉ lệ hút thuốc lá thì các hao tốn này sẽ càng tăng vì tác hại của thuốc lá được tích lũy theo thời gian. Nhiều nghiên cứu chứng minh, thuốc lá là một thành phần gây ra đói nghèo. 80% số người hút thuốc sống ở các nước có thu nhập thấp và trung bình. Nếu phải trả chi phí hao tổn do thuốc lá quá nhiều thì sẽ khó có đủ nguồn lực thúc đẩy sự phát triển kinh tế. Mà kinh tế nghèo, trung bình thì tỉ lệ hút thuốc lại cao, tạo thành một vòng tròn lẩn quẩn của sự nghèo đói.

Ông Hồ Hồng Hải, Phó Vụ trưởng Vụ Pháp chế, Bộ Thông tin và Truyền thông

Những con số trên chỉ là ước tính trên số lượng người hút thuốc lá, chưa tính những người không hút thuốc lá vẫn hít phải khói thuốc ở ngay trong gia đình và nơi công cộng.

Vấn đề pháp lí liên quan thuốc lá điện tử

Thuốc lá điện tử như một hiện tượng đang nổi lên trong giới trẻ, dù được quảng cáo là không gây nghiện và “an toàn” cho người sử dụng, tuy nhiên theo các chuyên gia y tế, việc hút thuốc lá điện tử cực kì nguy hại cho sức khỏe. Bộ Y tế đã có đề xuất cấm mọi hình thức mua bán, sản xuất, nhập khẩu đối với các sản phẩm này (bao gồm thuốc lá điện tử, thuốc lá làm nóng, shisha). Tuy nhiên các loại thuốc lá này hiện đang thu hút giới trẻ bằng những thiết kế bắt mắt, quảng cáo hấp dẫn, thậm chí sử dụng chính giới trẻ, người nổi tiếng làm chiến lược quảng cáo, bán hàng.

Ông Nguyễn Tuấn Lâm, đại diện Tổ chức Y tế thế giới tại Việt Nam (WHO)

Loại hình thuốc lá mới gây ra tác hại không hề thấp hơn thuốc lá thông thường, thậm chí có những tác hại cấp tính ngay sau khi hút hơi đầu tiên như viêm phổi, đột quỵ, nguy cơ cháy nổ cao... Tổ chức Y tế thế giới (WHO) khẳng định: Không có bằng chứng cho thấy thuốc lá điện tử ít gây hại hơn thuốc lá điếu truyền thống. Thuốc lá điện tử là sản phẩm thuốc lá nên không thể được coi là công cụ hỗ trợ cai nghiện thuốc lá hiệu quả. Chưa có bằng chứng nào cho thấy thuốc lá điện tử giúp cai thuốc. Ngược lại, người sử dụng thuốc lá điện tử, thuốc lá đun nóng vẫn có nguy cơ sử dụng thuốc lá thông thường, thậm chí sử dụng đồng thời cả 2 loại thuốc lá.

Bà Nguyễn Hạnh Nguyên, đại diện Tổ chức HealthBridge Việt Nam

Các loại thuốc lá điện tử, thuốc lá đun nóng được đưa vào Việt Nam chủ yếu qua đường nhập lậu, xách tay gây thất thoát thuế, tăng chi phí quản lí. Các loại sản phầm này được quảng cáo tràn lan trên Facebook, Instagram, Tiktok… và có thể dễ dàng mua trên mạng xã hội và các cửa hàng bán lẻ… Vì vậy khả năng tiếp cận với các sản phẩm thuốc lá rất dễ dàng, thuốc lá được bày bán khắp nơi, dễ mua, giá rẻ. Việc vi phạm quy định cấm quảng cáo thuốc lá trên mạng xã hội và tại các điểm bán cũng gây khó khăn cho công tác phòng, chống tác hại thuốc lá.

Hiện nay Luật phòng chống tác hại của thuốc lá chưa có quy định điều chỉnh đối với thuốc lá điện tử và thuốc lá đun nóng. Việt Nam mới có Quy chuẩn kĩ thuật quốc gia về thuốc lá điếu mà chưa có với thuốc lá điện tử, thuốc lá đun nóng, thuốc shisha. Chưa có thông tin về thành phần, các chất có trong thuốc lá mới, chưa có cơ sở đủ năng lực kiểm tra các chỉ tiêu vệ sinh an toàn đối với loại hình thuốc lá này.

Bà Nguyễn Thị Thu Hương (Quỹ Phòng, chống tác hại thuốc lá - Bộ Y tế).

Việt Nam là nước có mức thuế tiêu thụ đặc biệt (TTĐB) đối với thuốc lá thấp trong khu vực ASEAN (chỉ cao hơn Campuchia, Lào và Myanmar) và rất thấp so với các nước phát triển. Theo Luật Thuế TTĐB, hiện nay, thuế TTĐB đối với thuốc lá của Việt Nam là 75% giá xuất xưởng, nếu tính trên giá bán lẻ mức thuế này chỉ chiếm 36,1%. Nhà nước không thu được thuế TTĐB đối với thuốc lá điện tử, thuốc lá đun nóng. Do đó nguồn thu không tăng mà còn tăng chi ngân sách đối với an sinh xã hội, giải quyết gánh nặng bệnh tật do thuốc lá điện tử. Thuế thuốc lá thấp làm giá thuốc lá rẻ, tăng khả năng tiếp cận, mua thuốc lá của thanh thiếu niên và người nghèo, giảm hiệu quả công tác phòng chống tác hại của thuốc lá.

Kinh nghiệm của các nước cho thấy, phòng chống tác hại của thuốc lá là một chương trình lâu dài, cần có những chính sách mạnh mẽ về tăng thuế, xây dựng môi trường không khói thuốc, truyền thông hiệu quả. Cần có sự can thiệp phù hợp đối với những sản phẩm thuốc lá mới và cấm hoàn toàn các chiêu thức quảng cáo, khuyến mại của ngành công nghiệp thuốc lá... Các nỗ lực này phải thường xuyên và bền bỉ mới có thể giảm được tỉ lệ sử dụng thuốc lá và tỉ lệ bệnh tật do sử dụng sản phẩm này.