“Nghề độc” ở cố đô

Những người đến giờ vẫn gắn bó với nghề xe đạp thồ đa phần là những bậc cao niên muốn giữ lại cho Huế một nét đặc trưng riêng hoặc do mưu sinh mà họ vẫn còn bám trụ.

Dưới những cơn mưa tầm tã ở đất cố đô vào những ngày đầu hạ, lẫn trong dòng người đông đúc đến chợ Đông Ba, có những dáng người gầy nhỏ, đứng lặng lẽ bên chiếc xe đạp của mình. Họ trái ngược với sự tấp nập ồn ào của một trong những ngôi chợ sầm uất nhất xứ Huế. Những chiếc mũ không che nổi khuôn mặt già nua và khắc khổ của những phu xe này. Gọi là phu xe, bởi những người làm nghề đạp xe chở người và chở hàng thuê này tự nhận như thế. Sự âm thầm lặng lẽ của những người phu xe bên những chiếc xe đạp cũ. Họ chờ khách, chờ người. Họ đang tìm cho mình những thứ hàng hóa để có thể kiếm được vài ba đồng tiền ít ỏi của cái nghề được cho là vô cùng vất vả này.

Không chỉ có xe đạp thồ, nhiều người cao tuổi ở Huế vẫn đạp xích lô kiếm sống.

Đã gần một trăm năm tồn tại, sau khi những chiếc xe kéo tay bị thất sủng, thì xe đạp thồ đã trở thành phương tiện đi lại vào hàng phong lưu của người dân nơi đây suốt gần nửa thế kỉ, đến khoảng giữa những năm 90 của thế kỉ trước, khi nhiều phương tiện giao thông hiện đại khác phát triển thì xe đạp thồ dần bị quên lãng, nhưng vẫn có những người phu xe bám víu để tìm chút vui và với cuộc mưu sinh đầy khốc liệt. Thỉnh thoảng giữa dòng người tập nập mới có thể bắt gặp được một vài chiếc xe đạp thồ như thế. Dễ dàng nhận ra họ với những chiếc xe đạp hơi lạ mắt so với những chiếc xe bình thường, đó là những xe đạp có bánh to đùng, được đánh số thứ tự, phía sau yên xe được “cải tiến” thêm những tấm ván dài khoảng 4 đến 5 gang tay buộc chặt vào yên xe để có thể vừa chở khách, vừa có thể chở được những thứ hàng hóa cồng kềnh. Trước mỗi xe đều có giỏ xách đựng áo mưa và chai nước.

Sau khoảng 40 phút dắt xe vòng quanh chợ Đông Ba, cuối cùng cụ Trần Đình Dương, 85 tuổi, ở huyện Quảng Điền, Thừa Thiên Huế cũng có người thuê chở hàng. Lần này là một thùng trái cây nhỏ được chủ của hàng bán sỉ trong chợ thuê ông chở đến cho một chủ quán ở đường Lê Lợi. Quãng đường gần 4km, tuy số tiền mà khách hàng thuê chở chỉ có 5.000 đồng nhưng cụ vẫn vui vẻ chấp nhận. Nếu chủ hàng gọi xe ôm hay các dịch vụ khác, số tiền sẽ lên tới vài chục nghìn đồng. Thế nên, họ chọn xe đạp thồ để bớt chi phí, dù hàng hóa có thể đến chậm hơn vài mươi phút.

Cụ Dương là người cao tuổi nhất trong giới xe đạp thồ ở Huế hiện nay. Gần nửa thế kỉ làm bạn với “con ngựa sắt” rong ruổi chở hàng, chở người thuê, khiến cụ có nét gì đó hao hao những ngư dân vùng biển quanh năm hứng chịu sự khắc nghiệt của nắng gió. Nhíu đôi mắt đã mệt mỏi vì thời gian, cụ Dương trầm tư thổ lộ, rằng cả xứ Huế bây giờ chỉ còn chừng độ chục người làm nghề này. Cách đây hơn 20 năm, số lượng phu xe như ông rất đông đảo, nhưng giờ thì chẳng còn mấy ai, có chăng chỉ là “những ông già muốn giữ một điều gì đó rất xưa cũ” ngày ngày ra đây với chiếc xe thôi.

Theo cụ Dương, cách đây hơn 40 năm, có được một chiếc xe đạp là cả một gia tài. Thưở ấy, xe đẹp thì để chở khách, xe cũ để chở hàng. Có nhiều khách đi xe là những “người đẹp”, mặc áo dài, thuê xe chở đi dạo phố, chụp ảnh. Hồi “thịnh vượng” của nghề, có ngày cụ chở khách là người đẹp đi chụp ảnh tại các điểm du lịch, hay rước dâu, thu nhập cũng khá. Chính nhờ nghề này mà cụ có thể nuôi con qua những thời khắc khó khăn nhất.

Trước đây, phu xe đạp thồ có đầy đủ mọi lứa tuổi khác nhau, từ thanh niên cho tới những người tóc bạc phơ nhưng nay hình thức vận tải này đã lỗi thời, nhiều người trẻ tìm cho mình những công việc khác thu nhập cao hơn, chỉ còn những người ở “tuổi cổ lai hi” gắn bó với nghề.

Ở chợ An Cựu cũng còn một nhóm những người hành nghề xe đạp thồ. Ông Nguyễn Nghĩa, tuổi hơn 70, trưởng nhóm cho biết: “Bây giờ người dân và cả những người buôn bán ít thuê cánh xe đạp như chúng tôi. Nếu có nhiều hàng hóa thì họ thuê xích lô, còn muốn nhanh hơn thì có xe máy. Nhiều người vì cuộc sống mưu sinh mà họ không còn gắn bó với nghề này nữa. Còn như tôi, không ai thuê làm việc gì nên chỉ còn có cái nghề này kiếm cơm thôi!”.

Trên những vòng xe mỏi

So với những nghề khác, nghề xe đạp thồ có thu nhập “bèo bọt” nhất, ngày nhiều nhất cũng chỉ được 20.000 đến 40.000 đồng. Còn nếu như những ngày mưa gió không có ai thuê, phải lủi thủi ra về. Chiếc xe, vì thế như người bạn già cùng trải qua nắng mưa và khốn khó, những lúc ngồi buồn không có khách, những lão phu lại lau chùi, “nói chuyện” với xe, như bạn tâm giao. Ông Nghĩa chia sẻ: “Nhà tôi ở cạnh chợ An Cựu, nắng mưa gì cũng thế, cứ 3 rưỡi sáng là tôi đã ra đây. Tôi làm nghề này đã gần 30 năm. Bây giờ họ thuê chúng tôi chở hàng hóa, hi hữu lắm mới chở người. Đó là một số người già, hay khách du lịch thấy lạ mắt thuê đi cho vui. Nhiều khách quen, họ thương tình khi thuê chở bao gạo, khi chở thùng hoa quả hay một số hàng hóa linh tinh đến các chợ lẻ trong thành phố!”.

Lau vội giọt mồ hôi lăn dài trên má sau chuyến hàng, ông Thanh, 69 tuổi, ở phường Phú Hiệp, TP Huế tiếp lời: “Bây giờ ít người đi xe đạp thồ nên chúng tôi cũng chỉ làm hết buổi trưa rồi về nghỉ. Có khi chúng tôi đạp xe hàng chục cây số cả đi và về, chở hàng từ chợ Đông Ba xuống các chợ An Cựu, Tây Lộc, Kim Long, dù mệt nhưng vẫn phải cố gắng mà làm, ai thuê gì chở nấy”.

Nhiều người khi nhìn những lão phu xe này đều ái ngại bảo, ở cái tuổi “gần đất xa trời”, đáng lẽ họ phải nghỉ ngơi an dưỡng tuổi già, nhưng với những phu xe như cụ Dương, ông Thanh, ông Nghĩa thì đây một phần là công việc thường ngày, và cũng là một thói quen. Ngày nào mà không đi là lại cảm thấy thiếu thiếu cái gì đó. Sáng đạp xe thong dong ra chợ, được gặp và trò chuyện với nhiều bạn bè, những lúc không có hàng thì ngồi lại với nhau tâm sự cũng vui. Có lẽ do làm cái nghề này mà đến giờ sức khỏe của cụ Dương, ông Thanh và những phu xe khác vẫn còn tốt lắm, rất ít khi đau ốm.

Trước đây những người chạy xe đạp thồ có nghiệp đoàn riêng. 4 năm trước, Nghiệp đoàn xe đạp thồ ở chợ Đông Ba có gần 500 thành viên, nhưng giờ chỉ còn lại khoảng 20 người. Cái nghề này không biết có còn tồn tại được lâu không, rồi chắc cũng phải giải nghệ vì quá lỗi thời và lạc hậu. Khi lớp người này về già và không còn đủ khả năng nữa thì chắc lớp con cháu sau này không còn ai chịu làm cái nghề cực nhọc này nữa.

Không chỉ có xe đạp thồ, nhiều người cao tuổi ở Huế vẫn mưu sinh bằng nghề đạp xích lô. Với họ, cuộc sống còn nhiều khó khăn nhưng ngày ngày có việc làm, có thu nhập, dẫu ít ỏi vẫn là một điều gì đó may mắn.

Cố Đô có một nghề đặc biệt, những người hành nghề cũng rất đặc biệt, họ muốn giữ một chút gì rất Huế cho mai sau. Nhưng trước sự phát triển như vũ bão của các phương tiện giao thông hiện nay, có lẽ sẽ chẳng bao lâu nữa, những lão phu xe cũng dừng nghề. Dẫu biết một đời người, một đời xe còn lắm nhớ thương, nhưng âu đó cũng là lẽ thường tình của cuộc sống.

Bởi bây giờ, người đã lão, xe cũng dần cũ kĩ...