Theo bình luận của tờ Politico (Mỹ) mới đây, cuộc xung đột Nga - Ukraine đầu năm 2022 là bước ngoặt lịch sử đối với chính sách đối ngoại và an ninh châu Âu. Nhưng mặc dù xung đột ở Trung Đông vừa bùng phát có những hậu quả sâu rộng tương tự, các nước EU vẫn chưa thể hiện được sự đoàn kết.

Khi các nhà lãnh đạo EU gặp nhau tại hội nghị thượng đỉnh tuần trước, họ khẳng định có thể xử lí cả cuộc chiến ở Ukraine và ở Trung Đông cùng một lúc - đồng thời vẫn chú ý đến căng thẳng giữa Kosovo và Serbia, cũng như giữa Armenia và Azerbaijan.

Nhưng tuyên bố trên dường như chỉ là trên lí thuyết. Càng ngày, cuộc xung đột giữa Israel và Hamas càng đẩy Ukraine ra khỏi tâm điểm chính trị. Thủ tướng Bỉ Alexander De Croo thừa nhận: “Rõ ràng là cuộc xung đột ở Trung Đông đang phủ bóng lên những gì đang diễn ra ở Ukraine”.

Thủ tướng Đức Olaf Scholz (phải) thảo luận với Chủ tịch Ủy ban châu Âu Ursula von der Leyen tại Hội nghị thượng đỉnh EU ở Brussels, Bỉ ngày 27/10/2023.

Bất chấp tham vọng của Chủ tịch Ủy ban châu Âu (EC) Ursula von der Leyen nhằm biến EU thành một nhân tố “địa chính trị” trên trường quốc tế, hai cuộc xung đột đang thử thách giới hạn chính sách đối ngoại của EU, đặc biệt là khi các nhà lãnh đạo châu Âu đang gặp khó khăn trong việc điều chỉnh lập trường đối với Israel.

Thực tế, cuộc xung đột Nga - Ukraine đầu năm 2022 là bước ngoặt lịch sử đối với chính sách đối ngoại và an ninh của EU. Cú sốc của cuộc khủng hoảng này ở châu Âu đã dẫn đến tình đoàn kết chưa từng có với Ukraine. Nhưng mặc dù cuộc xung đột ở Trung Đông có những hậu quả sâu rộng tương tự, các nước EU vẫn chưa thể hiện sự thống nhất như trước, khi nhiều nhà lãnh đạo EU lo ngại sự chia rẽ chính trị giữa các phe ủng hộ Israel và ủng hộ Palestine, cũng như những hậu quả khác do các cuộc tấn công bạo lực và biểu tình trên đường phố lan rộng ở châu Âu.

Ông Luigi Scazzieri thuộc Trung tâm Cải cách châu Âu, một tổ chức nghiên cứu cho rằng, việc quản lí cả hai cuộc xung đột sẽ là một nỗ lực khó khăn đối với châu Âu: “EU sẽ phải phân chia nguồn lực tài chính và sự chú ý giữa Ukraine và Gaza. Do đó, vấn đề Ukraine sẽ bị lu mờ dần và EU khó có khả năng hỗ trợ kinh tế và quân sự lớn cho Kiev trong tương lai”.

Dường như lo ngại về sự phân tâm trong bối cảnh bất ổn ở Trung Đông, Ukraine đang tăng cường kêu gọi không chỉ viện trợ vũ khí mà còn kêu gọi các nước phương Tây tăng mạnh đầu tư vào thiết bị quân sự, đặc biệt là đạn dược và phòng không. Thực tế, cuộc xung đột ở Israel đang “làm mất tập trung” khi tại cuộc họp cấp ngoại trưởng EU vào tuần trước, lần đầu tiên vấn đề Israel đã loại vấn đề Ukraine ra khỏi chương trình nghị sự hàng đầu…

Rõ ràng, cách xử lí của EU đối với cuộc xung đột Israel - Hamas phần nào làm suy yếu các thỏa thuận của EU với Ukraine. Ngoài ra, ảnh hưởng của Brussels ở thế giới Hồi giáo đang suy giảm nhanh chóng vì những gì được coi là lập trường “quá thân thiện” với Israel của EC. Đó là những điều chứng tỏ rằng khối này đang quá tải vì các cuộc khủng hoảng.

EU cũng làm thất bại các tham vọng chính sách đối ngoại thông qua phản ứng và bất đồng về cách xử lí cuộc chiến Israel - Hamas. Nhà phân tích James Moran thuộc Trung tâm Nghiên cứu Chính sách châu Âu cho biết, cách xử lí ban đầu của EU không hề hữu ích chút nào, đặc biệt là những tranh cãi và bất đồng quan điểm chung về lời kêu gọi tạm dừng giao tranh để cung cấp viện trợ nhân đạo.

Trước Hội nghị thượng đỉnh EU diễn ra từ ngày 26-27/10 vừa qua, ngay cả ngôn từ chính xác về việc tiếp cận viện trợ nhân đạo cho người Palestine trong kết luận của hội nghị cũng là một cuộc tranh cãi gay gắt giữa các nước EU vì tính nhạy cảm lịch sử liên quan đến cuộc xung đột. Trong khi Tây Ban Nha và các nước khác ủng hộ từ “ngừng bắn”, thì các quốc gia khác, trong đó có Đức, bác bỏ điều đó và ủng hộ từ ngữ nhẹ nhàng hơn, như “tạm dừng giao tranh vì nhân đạo…