Khiêu vũ giữa trập trùng

Trong miên man của núi rừng và những màn sương lãng đãng, dấu chân những người trồng sâm trên vùng núi cao xã Trà Linh, huyện Nam Trà My, tỉnh Quảng Nam rải bước trên từng thảm lá mục để vào vùng sâm Ngọc Linh. Mùa này đang là mùa thu hoạch hạt.

Cây sâm Ngọc Linh nơi này đang chín. Những chùm quả màu đỏ rực nổi bật trên nền đất mùn sẫm màu và màu xanh của cây lá. Nếu ai đó đã từng may mắn leo lên vùng lõi của đỉnh Ngọc Linh sẽ nhận ra rằng, quanh đây vẫn giữ được nguyên vẹn những cây đại thụ của rừng nguyên sinh. Những cây sâm Ngọc Linh được trồng bắt buộc phải dựa vào tán lá rừng để tránh cái nắng gay gắt, dựa vào thảm thực bì từ lá rừng rơi rụng để bám rễ, dựa vào những cơn mưa phùn rả rích quanh năm, dựa vào không khí trong lành với nhiệt độ cùng độ ẩm ổn định và nguồn nước tinh khiết của núi rừng để tích tụ những dược chất quý hiếm.

Từ tháng 8 tới tháng 11 hằng năm là mùa thu hoạch hạt sâm.

Sâm Ngọc Linh là loại dược liệu quý hiếm, cả hoa hay lá cũng quý không kém. Ngoài ra, hoa sâm Ngọc Linh còn có những công dụng tốt cho sức khỏe trong việc phòng ngừa bệnh tật. Cây sâm Ngọc Linh thường mọc tập trung ở núi Ngọc Linh, tỉnh Quảng Nam và Kon Tum. Điều kiện sinh trưởng của sâm Ngọc Linh rất đặc biệt, chỉ mọc ở những nơi có độ cao từ 1.500m trở lên, đất có độ mùn cao, tơi xốp và sương mù bao phủ. Chính vì thế mà hoa cũng được hấp thụ trọn vẹn tinh túy của núi rừng.

Hồ Văn Dinh, một nông dân người Xê Đăng tiết lộ, khi sâm trồng được 4-5 tuổi mới có hoa và mỗi năm chỉ nở một lần duy nhất. Vì thế, người dân luôn dự đoán thời gian để có thể hái được chính xác lúc sâm ra hoa. Theo anh Dinh, từ độ cuối tháng 7 đến tháng 10 hằng năm, cây sâm Ngọc Linh cho những chùm quả chín mọng đỏ tươi tuyệt đẹp, cũng là thời điểm thu hoạch quả, hạt sâm. Quả sâm thường bắt đầu chín sau một thời gian dài ngủ Đông.

Phải đến năm thứ 4 thì những cây sâm Ngọc Linh ở vùng núi cao huyện Tu Mơ Rông, tỉnh Kon Tum mới bắt đầu ra quả cho thu hoạch. Quả sâm Ngọc Linh thường mọc ở trung tâm tán lá, sau hai tháng bắt đầu chuyển từ màu xanh đến xanh thẫm, vàng lục, khi chín ngả màu đỏ. Mỗi cây sâm có 10-30 quả, trong đó mỗi quả chứa một hoặc hai hạt. Địa bàn huyện Nam Trà My (tỉnh Quảng Nam) và Tu Mơ Rông, Đăk Glei (tỉnh Kon Tum) cùng nằm trên dãy núi Ngọc Linh, có điều kiện khí hậu, thổ nhưỡng tương đồng và là vùng có chỉ dẫn địa lí sâm Ngọc Linh.

Sau khi thu hoạch hạt sâm, là công đoạn ươm giống để tạo nên loại sâm tốt nhất Việt Nam.

Hạt giống của vùng tỉ phú

Ở đỉnh Ngọc Linh số giờ trời quang, nắng đẹp trong ngày chỉ 3-4 tiếng là nhiều, mùa Đông cả ngày âm u, lẩn giữa cánh rừng xanh rì cùng lớp sương mù đặc quánh là các vườn sâm Ngọc Linh. Ở những vườn sâm của người dân hay của các công ty chuyên trồng và khai thác sâm, mùa sâm lấy hạt là mùa không ngủ. Anh Hồ Văn Dinh nói người trồng sâm sợ nhất là vườn sâm bị trộm, kẻ trộm không phải chỉ là người mà còn là lũ chuột ăn quả sâm, củ sâm. Bởi vậy, đêm nào mọi người cũng thay phiên nhau đi kiểm tra. Với loài chuột ở vùng núi này, quả và củ sâm là món ăn khoái khẩu của chúng. Bởi thế phải dùng mọi cách để bảo vệ quả sâm".

Anh Hồ Văn Dêm (người Xê Đăng, ở nóc Con Pin, xã Trà Linh), nhân viên tại Trạm dược liệu Trà Linh thuộc Trung tâm Phát triển sâm Ngọc Linh và dược liệu Quảng Nam cho biết, chất lượng hạt giống sâm Ngọc Linh là một trong những yếu tố quan trọng ảnh hưởng đến quá trình nảy mầm và tỉ lệ hình thành cây giống. Điều đặc biệt, do mang trong mình nhiều công dụng đặc trưng về mặt dược liệu, những hạt sâm Ngọc Linh quý hiếm rất có giá trị trên thị trường. Người dân nơi đây mà phần lớn là người Xơ Đăng cũng như những công ty chuyên trồng và sản xuất sâm Ngọc Linh cũng hiếm khi bán hạt ra ngoài. Tuy nhiên, trên thị trường hiện nay, hoa và lá của loại sâm được ví là “quốc bảo của Việt Nam” bất ngờ được rao bán tràn ngập thị trường, trên mạng xã hội với giá vô cùng rẻ.

Trên thị trường, có loại hạt hoa sâm Ngọc Linh được rao bán với giá từ 5-8 triệu đồng/kg, lá hoa sâm tươi giá từ 1,5-3 triệu đồng/kg. Mức giá này được cho là siêu rẻ, khiến nhiều người không khỏi giật mình đặt câu hỏi về nguồn gốc cũng như chất lượng của chúng. Nói về điều này, ông Hồ Văn Du, người có vườn sâm lớn trên xã Trà Linh khẳng định, không thể có chuyện giá lá sâm và hạt sâm rẻ như vậy bởi mỗi nhánh cây chỉ có một bông hoa, mà cây sâm Ngọc Linh thường chỉ có một nhánh, rất ít cây có 2-3 nhánh. Thế nên, lượng hạt lại càng ít.

Anh Trần Xuân Huấn (37 tuổi, Trạm phó Trạm dược liệu Trà Linh) cho biết, mỗi mùa trạm thu hoạch khoảng 80.000 quả, hạt sâm. Hiện giá bán bình quân trên thị trường tầm 70.000-100.000 đồng/hạt. Mỗi lon khoảng 1.000 hạt thì giá cũng ngót 100 triệu đồng, khoảng 2.000 hạt sẽ được 1kg. Trên thị trường, giá hạt giống sâm Ngọc Linh vô cùng đắt đỏ, lên tới 240 triệu đồng/kg.

Trạm dược liệu Trà Linh thuộc Trung tâm Phát triển sâm Ngọc Linh và dược liệu Quảng Nam nằm chót vót trên đỉnh núi Ngọc Linh. Nơi đây có vườn sâm Ngọc Linh rộng hơn 50ha với 250.000 cây, được coi là vườn sâm gốc quý giá lớn nhất của tỉnh này, nơi cung cấp nguồn giống cho người dân và doanh nghiệp trồng.