39 di dân được phát hiện thiệt mạng bên trong một thùng xe đông lạnh ở Anh làm gợi nhớ đến cái tên "đầu rắn" - những băng nhóm ra đời tại Phúc Kiến, Trung Quốc, chuyên đưa người nhập cư trái phép vào Mỹ và nhiều nước phương Tây.

Trong suốt 2 thập kỉ, Trịnh Thúy Bình được xem là "mẹ của các đầu rắn", điều hành một nhóm buôn người lớn với số tiền kiếm được lên đến 40 triệu USD. Cho đến khi qua đời vào năm 2014 khi đang thụ án tù ở Texas, người phụ nữ này vẫn là một nhân vật gây tranh cãi.

Nữ hiệp hay tội phạm?

Đối với nhà chức trách, bà Trịnh là tội phạm, là "hiện thân của ác quỷ". Bà đã kiếm tiền nhờ vào việc đưa "khách hàng" của mình, những người mơ về một tương lai tốt đẹp", lên những con tàu không an toàn cho hành trình vượt biên.

Đối với những người đến đích an toàn nhưng không có tiền để trả, "chị Bình" cho người đến bắt cóc, đánh đập, hãm hiếp họ cho đến khi người thân của họ ở quê nhà cam kết trả nợ.

Tàu Golden Venture mắc cạn ngoài bờ biển New York tháng 6/1993.

Thế nhưng, khi tang lễ của bà diễn ra vào tháng 4/2014 tại khu người Hoa ở New York, nơi bà được biết đến với tên gọi thân mật "chị Bình", rất đông di dân gốc Phúc Kiến đã đến viếng.

Trịnh Thúy Bình sinh năm 1949 tại Phúc Châu, thủ phủ tỉnh Phúc Kiến. Cha của bà là thủy thủ tàu viễn dương, từng ở Mỹ làm việc trong 13 năm trước khi bị bắt và trục xuất về Trung Quốc năm 1977. Sau đó, ông bước chân vào lĩnh vực buôn người. Bà cưới một người cùng làng vào năm 1969, sau đó đến Hong Kong làm ăn, rồi năm 1982 sang định cư tại New York.

Cũng chính từ đây, "chị Bình" bắt đầu đưa những người cùng làng ở Trung Quốc sang Mỹ, mỗi lần vài người bằng các chuyến bay thương mại, sử dụng giấy tờ tùy thân giả. Từng bước, bà xây dựng nên mạng lưới đưa người nhập cư bất hợp pháp lớn nhất từng hoạt động ở New York, đưa hàng trăm nghìn người Trung Quốc đến Mỹ trong những năm 1980 và 1990.

Mạng lưới của bà cũng là một trong những đường dây buôn người sinh lời nhất, áp dụng một ma trận các nước trung gian và phương thức di chuyển. Giá lên đến 35.000 USD hoặc hơn, đối với mỗi người vượt biên.

Khi xảy ra vụ Golden Venture, một tàu hàng cũ nát chở gần 300 di dân mắc cạn ngoài bờ biển Rockaways, New York vào năm 1993 khiến 10 người chết, bà Trịnh đã trở thành biểu tượng của giới buôn người, cũng như giúp lan truyền từ "đầu rắn". Bà là người đã chi tiền cho chuyến đi này của con tàu.

Sau sự vụ, Trịnh rời Mỹ, bị bắt tại Hong Kong rồi bị dẫn độ đến Mỹ vào năm 2000. Tại tòa án liên bang ở New York, các công tố viên chỉ ra việc một phi vụ do mạng lưới của bà tiến hành dẫn đến cái chết của 14 người sau khi tàu chở họ chìm ở ngoài khơi Guatemala vào năm 1998.

Bà cũng bị cáo buộc đã thuê các thành viên của Fuk Ching, nhóm tội phạm có tổ chức khét tiếng nhất khu người Hoa ở New York, để vận chuyển cũng như đe dọa các "khách hàng", bảo đảm họ trả tiền đúng hạn. Bà bị tuyên 35 năm tù, mức cao nhất, vào năm 2006.

Bất chấp nguy hiểm

Tuy nhiên, không phải mọi di dân gốc Phúc Kiến ở khu người Hoa tại New York đều nghĩ như vậy. Khi tang lễ của bà diễn ra, có người gọi bà là "nữ hiệp độ lượng", người khác nói bà là "một người vĩ đại đã thay đổi đời sống của người dân nông thôn Phúc Châu".

Luật sư Lawrence Hochheiser, người biện hộ cho bà tại tòa, nói bà được nhiều di dân gốc Hoa ủng hộ vì "họ cảm thấy bà đã đưa họ ra khỏi cảnh nghèo túng và đè nén, cho họ một cơ hội để có cuộc sống tốt hơn".

Theo tác giả Patrick Radde Keefee, tác giả cuốn sách về "chị Bình" có tên Đầu rắn: “Bà ấy chưa bao giờ hoàn toàn xấu như Bộ Tư pháp mô tả, cũng chưa bao giờ hoàn toàn tốt như những cư dân ở khu người Hoa ca ngợi”. Băng "đầu rắn" của bà vẫn hoạt động mạnh mẽ sau khi bà qua đời trong tù, dù không rõ ai là lãnh đạo.

Những lời chiêu dụ như "Đi lại an toàn 100%", "Thông quan nhanh chóng! Trả tiền khi đến nơi" lan truyền rộng rãi trên mạng. Tiền đặt cọc 5.000 nhân dân tệ (700 USD) để được đưa lên những chiếc thuyền hay container, khách hàng bắt đầu một hành trình dài, tăm tối và mạo hiểm. Để đến được Anh, họ sẽ phải bay từ Trung Quốc đến Serbia, sau đó đi đường bộ đến Hungary, Áo, Pháp, trước khi đi thuyền sang Anh từ Hà Lan hoặc Bỉ.

Những kết cục như vụ 39 người chết trên xe tải ở Essex không phải chưa từng xảy ra ở Anh. Năm 2000, thi thể 58 người Trung Quốc được phát hiện trong một container đóng kín tại cảng Dover. Bốn năm sau, 23 người Trung Quốc chết đuối sau khi bị bỏ rơi tại vịnh Morecamble.

Cả hai vụ việc đều có ít nhất một điểm chung: Nạn nhân đều là người ra đi từ tỉnh Phúc Kiến - cái nôi của những băng "đầu rắn" Trung Quốc, quê hương của "chị Bình".