Cần nhất thể trong quản lý nội dung từ OTT

Có thể nói, việc quản lý các nền tảng xuyên biên giới là một thách thức toàn cầu, nhất là đối với một quốc gia mà lĩnh vực này có mới mẻ và chịu cạnh tranh khốc liệt từ doanh nghiệp ngoại như Việt Nam. Nổi cộm những năm gần đây là câu chuyện quản lý OTT (Over The Top- giải pháp cung cấp nội dung như hình ảnh, tin nhắn, gọi điện cho người dùng dựa trên việc tận dụng Internet).

Như Bộ trưởng Bộ TT&TT Nguyễn Mạnh Hùng từng nói, việc thiếu thể chế quản lý các nền tảng xuyên biên giới đã tạo ra một môi trường kinh doanh bất bình đẳng, còn gọi là sự bảo hộ ngược, giữa các nền tảng số trong nước và nước ngoài.

“Các nghị định mới này là để thực hiện một nguyên lý rất căn bản là doanh nghiệp làm ăn ở đâu thì phải theo pháp luật ở đó. Nếu nói rộng ra thì là sự bảo vệ chủ quyền số quốc gia”, ông Hùng nói.

Do vậy, từ năm 2022, ngành TT&TT đã tập trung sửa đổi, bổ sung nhiều quy định liên quan đến lĩnh vực số, trong đó có các quy định về quản lý các nền tảng xuyên biên giới (như mạng xã hội, phát thanh truyền hình OTT, quảng cáo).

Theo đó, dự thảo 7 của Nghị định sửa đổi Nghị định 06/2016/NĐ-CP ngày 18/1/2016 (Nghị định 06) liên quan đến các nhóm ngành công nghiệp giải trí đang rất được các doanh nghiệp chú ý và mong đợi. Nếu được thiết kế tốt, nghị định này không những có thể đảm bảo môi trường cạnh tranh bình đẳng toàn diện và tuyệt đối giữa các tổ chức kinh tế trong và ngoài nước, mà còn bảo vệ được “chủ quyền” văn hóa Việt Nam trên không gian mạng.

Tuy nhiên, góp ý cho dự thảo này, nhiều ý kiến cho rằng nội dung trên không gian mạng rất đa dạng, không chỉ bao gồm phim mà còn là các sản phẩm ghi hình như tin tức, chương trình truyền hình, gameshow… nhưng không được đề cập trong Nghị định 06 sửa đổi và cũng không được điều chỉnh trong Luật Điện ảnh.

Như vậy hoạt động này đang hoàn toàn bỏ trống, thiếu quản lý và giám sát. Cùng là nội dung phát trên không gian mạng nhưng lại do 2 cơ quan khác nhau quản lý, được quy định tại 2 văn bản pháp luật khác nhau với 2 cơ chế kiểm duyệt nội dung khác nhau. Điều này khiến nhiều người băn khoăn liệu có mâu thuẫn, chồng chéo trong quản lý nhà nước?

Cụ thể, với phim thì văn bản điều chỉnh là Luật Điện ảnh 2022 với cách thức quản lý là hậu kiểm, tự phân loại. Trong khi với các sản phẩm ghi hình khác thì được điều chỉnh bởi Nghị định 06/2016/NĐ – CP, Luật Báo chí, Luật Viễn thông và Luật Tổ chức Chính phủ.

Thêm vào đó, dự thảo Nghị định 06 (sửa đổi) có nội dung xuyên suốt liên quan mật thiết đến sản phẩm của điện ảnh, nền tảng truyền phát trên hạ tầng viễn thông và nội dung phổ biến trên không gian mạng. Tuy nhiên, nghị định 06 (sửa đổi) lại không có dẫn chiếu đến Luật Viễn thông, Luật Điện ảnh và Luật An ninh mạng tại phần căn cứ.

Nhìn nhận từ góc độ pháp lý, luật sư Nguyễn Minh Cảnh cho rằng dự thảo Nghị định 06 sửa đổi sắp ban hành là văn bản dưới luật nên không thể bao gồm nội dung chi tiết của các luật như Luật An ninh mạng, Luật Điện ảnh, Luật Viễn thông mà khi xử lý vi phạm trong các lĩnh vực này cần phải căn cứ vào luật liên quan. Hiện nay việc quản lý gameshow và các loại hình khác trên không gian mạng khá khó khăn phức tạp đòi hỏi cần nhất thể quản lý, không có đơn vị nào khác hơn là Bộ TT&TT.

Còn luật sư Nguyễn Tuấn Tú , Viện Nghiên cứu Pháp luật phía Nam cho rằng, có nhiều quy định liên quan đến vấn đề này như Nghị định 72/2013/NĐ-CP quy định về Quản lý, cung cấp, sử dụng dịch vụ Internet và thông tin trên mạng, Nghị định 158/2013/NĐ-CP Quy định về xử phạt hành chính trong lĩnh vực văn hóa, thể thao, du lịch và quảng cáo, Luật Sở hữu trí tuệ, Thông tư liên tịch số 07/2012/TTLT-BTTTT-BVHTTDL về trách nhiệm của doanh nghiệp cung cấp dịch vụ trung gian trong việc bảo hộ quyền tác giả, quyền liên quan trên môi trường mạng Internet và mạng viễn thông; Luật an ninh mạng và Nghị định 15/2020/NĐ-CP… Do vậy, có tình trạng chồng chéo quyền hạn giữa các cơ quan có thẩm quyền.

“Bất cập lớn nhất đó chính là chưa phân loại được các nội dung truyền hình, chưa có bộ quy chế phân loại và kiểm duyệt nội dung. Khi phân rõ ràng các tiêu chí trên thì việc Quản lý giám sát sẽ dễ dàng hơn rất nhiều", luật sư Nguyễn Tuấn Tú nói.

Phải bình đẳng trong quản lý OTT trong và ngoài nước

Một nội dung rất quan trọng là quản lý hoạt động của các doanh nghiệp xuyên biên giới, tuy nhiên dự thảo cũng chỉ mới đưa ra quy định quản lý đối với doanh nghiệp trong nước cung cấp dịch vụ phát thanh, truyền hình có sử dụng tên miền do Việt Nam quản lý. Các doanh nghiệp ngoài nước sử dụng tên miền quốc tế cung cấp dịch vụ xuyên biên giới vào Việt Nam như Netflix, iQIYI, WeTV,… lại không được đề cập. Hoạt động của các doanh nghiệp này hiện không có luật nào quy định, hoàn toàn bỏ ngỏ, và không có kiểm soát.

Luật sư Nguyễn Thanh Hà, Chủ tịch Công ty Luật SBLaw cho rằng cần có sự kiểm duyệt, đánh giá nghiêm ngặt để quản lý các nội dung trên không gian mạng để các sản phẩm truyền hình OTT thật sự chất lượng nhằm nâng cao chất lượng cuộc sống cả về tinh thần và vật chất của người xem, tạo ra môi trường trên không gian mạng được ổn định, bổ ích, lành mạnh.

Thực tế hiện nay đang có sự bất bình đẳng căn bản trong quy định của pháp luật và quản lý của cơ quan Nhà nước đối với doanh nghiệp OTT Việt Nam và OTT xuyên biên giới.

Ví dụ như doanh nghiệp OTT trong nước phải được cấp phép trước khi hoạt động, phải có giấy phép nhập khẩu phim, chịu kiểm duyệt (tiền kiểm) về nội dung, bị xử phạt khi có sai phạm… còn với doanh nghiệp OTT nước ngoài, ví dụ như Netflix thì có thể phát trực tiếp vào Việt Nam tất cả các sản phẩm của họ mà không cần giấy phép, không bị kiểm duyệt, chưa từng bị xử phạt dù có những sản phẩm xuyên tạc về chủ quyền, văn hóa và họ cũng không phải đóng thuế… Điều này tạo sự cạnh tranh bất bình đẳng, khiến doanh nghiệp Việt thua ngay trên sân nhà.

Bình luật về vấn đề này, luật sư Nguyễn Thanh Hà cho rằng khi phổ biến phim đến công chúng phải tuân thủ các quy định của Luật Điện ảnh như xin giấy phép phổ biến phim, kiểm duyệt nội dung trước khi phát hành, phổ biến phim, có giấy phép nhập khẩu, … Trong khi đó, hầu hết các doanh nghiệp nước ngoài cung cấp dịch vụ OTT xuyên biên giới không qua đăng ký cấp phép.

“Các đơn vị truyền hình trong nước đưa một video lên OTT cũng phải kiểm duyệt thì không lý do gì các bộ phim của nước ngoài cung cấp vào Việt Nam lại không phải kiểm duyệt, không phải nộp thuế, trong khi có thể có những nội dung xuyên tạc lịch sử, trái với thuần phong mỹ tục tại Việt Nam; đồng thời, việc này cũng tạo nên bất bình đẳng giữa doanh nghiệp trong nước và nước ngoài”, ông Hà nói.

Do đó, ông Hà cho rằng cần tạo sân chơi bình đẳng cho doanh nghiệp trong và ngoài nước bằng cách xem xét việc các doanh nghiệp nước ngoài cung cấp dịch vụ OTT phải thực hiện thủ tục về đăng ký cấp phép hoạt động theo quy định và tất cả nội dung trước khi cung cấp tại Việt Nam phải thông qua khâu biên tập, biên dịch, kiểm duyệt. Nếu chưa tuân thủ quy định về thủ tục, điều kiện cấp phép thì không cho tham gia cung cấp dịch vụ vào thị trường Việt Nam.

Theo đó, cần phải sửa luật để có cơ chế có thể kiểm soát được các nền tảng xuyên biên giới, buộc các chủ thể này phải có trách nhiệm và khi xảy ra vi phạm thì bị xử lý theo quy định của pháp luật Việt Nam.

“Việc sửa đổi, bổ sung các Luật điều chỉnh cũng như sửa đổi, bổ sung Nghị định 06/2016/NĐ-CP về quản lý, cung cấp và sử dụng dịch vụ phát thanh, truyền hình sẽ góp phần quản lý hiệu quả dịch vụ truyền hình theo yêu cầu trên mạng internet, cũng như tạo điều kiện cho các DN trong nước tham gia thị trường này; đồng thời điều chỉnh được đối tượng là các DN xuyên biên giới”, ông Hà nêu.

Hiện rất nhiều các quốc gia đã siết chặt hoạt động của các OTT xuyên biên giới (ảnh minh hoạ)

Các OTT nội chấp hành mọi quy định của pháp luật ngày càng kém cạnh tranh trước những OTT xuyên biên giới không phép (Ảnh minh họa)