Bảy năm sau Hội nghị lần thứ 21 các bên tham gia Công ước khung của Liên Hợp Quốc về biến đổi khí hậu (COP21), Paris một lần nữa trở thành trung tâm của ngoại giao môi trường thế giới.

Hơn 1.000 đại biểu từ 175 quốc gia và 3.000 đại diện của các tổ chức phi chính phủ, giới công nghiệp và giới khoa học đã có mặt tại trụ sở UNESCO từ ngày 29/5-2/6 để thực hiện một sứ mệnh đầy tham vọng nhưng cũng rất cam go: Đàm phán tiến tới một thỏa thuận đa phương có tính ràng buộc pháp lí về “chấm dứt ô nhiễm nhựa” vào cuối năm 2024. Đây được đánh giá là thỏa thuận toàn cầu quan trọng nhất kể từ sau Hiệp định Paris về biến đổi khí hậu năm 2015.

Rác thải nhựa tràn ngập tại Lahore, Pakistan.

Sau 5 ngày, các nhà đàm phán đã thông qua một nghị quyết tại phiên họp toàn thể kết thúc vào tối khuya 2/6, theo đó “Ủy ban đàm phán quốc tế (INC) yêu cầu Chủ tịch Ủy ban, với sự trợ giúp của ban thư kí xây dựng một dự thảo phiên bản đầu tiên của hiệp ước quốc tế có tính ràng buộc về mặt pháp lí” ngay sau hội nghị này. Theo nghị quyết, văn bản dự thảo sẽ được xem xét tại cuộc họp lần thứ ba của INC ở Kenya vào tháng 11 tới. Sau đó, các vòng đàm phán tiếp theo sẽ diễn ra ở Canada vào tháng 4/2024 và kết thúc với một hiệp định chính thức ở Hàn Quốc vào cuối năm 2024.

Tuy không thể dẫn đến một văn bản quan trọng, nhưng ít nhất hội nghị này cũng giúp phân định các khác biệt và làm rõ những lập trường mà mỗi bên tham gia có thể sẵn sàng chấp nhận. Nó cũng đặt nền móng cho tiến trình xây dựng một văn bản dự thảo dự kiến kéo dài trong 6 tháng tới trước khi diễn ra vòng đàm phán thứ ba tại Kenya…

Trên thực tế, không dễ để thuyết phục khối các nước sản xuất dầu khí và nhựa từ bỏ ý định “được thấy một văn bản hiệp ước có tham vọng chừng mực”. Dorothée Moisan, nhà báo Pháp chuyên viết về môi trường cho biết, công nghiệp sản xuất nhựa có mối liên hệ mật thiết với công nghiệp dầu mỏ, khí đốt và than đá. Với doanh thu khoảng một nghìn tỉ USD mỗi năm, nhựa là "phao cứu sinh" của công nghiệp hóa dầu.

Một thùng dầu có thể chiết xuất được 10% nhựa, nhưng thực tế đã có công nghệ cho phép chiết xuất được 40% hoặc thậm chí 80%. Lợi nhuận từ nhựa khiến hầu hết các nhà sản xuất đều muốn tiếp tục xu hướng hiện tại, tức là tăng sản lượng đều đều mỗi năm, gấp đôi từ năm 2000-2019 và có thể gấp ba vào năm 2060, bất kể khối lượng này sẽ nhấn chìm hành tinh trong rác thải nhựa. Nếu phải thu hẹp sản xuất nhựa, các nước xuất dầu lửa như Saudi Arabia và các nước vùng Vịnh, hoặc các nước sản xuất nhựa lớn như Trung Quốc sẽ mất đi một nguồn thu rất lớn.

Theo ông Christophe Béchu, trung bình một cư dân trên hành tinh hiện nay sử dụng 60kg nhựa mỗi năm và trong 50 năm qua, thế giới đã thải ra hơn 7 tỉ tấn nhựa. Chỉ riêng năm 2019, thế giới đã thải ra 353 triệu tấn rác nhựa, nặng bằng 35.000 tháp Eiffel, và 81% sản phẩm nhựa đã bị biến thành đồ phế thải chỉ sau chưa đầy một năm. Trong 20 năm qua, sản lượng nhựa hằng năm đã tăng hơn 2 lần để đạt 460 triệu tấn và cứ đà này, khối lượng nhựa sẽ tăng gấp 3 lần vào năm 2060.

Nhựa gây ô nhiễm trong suốt vòng đời của nó, bởi khi "già" đi, chúng sẽ phân hủy thành nhựa vi mô và nano. Nhựa hoạt động rất khác so với tất cả các vật liệu khác mà con người đang sử dụng, bởi chúng không thể quay trở lại bất kì chu trình sinh địa hóa nào giúp ổn định hệ sinh thái trên Trái Đất. Tất cả các loại nhựa, dù sử dụng một lần hay lâu hơn, đều góp phần làm tăng lượng nhựa vi mô và nano, từ đó tạo thành quả bom hẹn giờ để lại cho các thế hệ tương lai. Quả bom ô nhiễm này sẽ tự phát nổ nếu thế giới không hành động đủ mạnh ngay từ bây giờ…