Đổi đất bùn, chất thải dư thừa bằng chi phí thi công cải tạo ao nuôi tôm

Gia đình ông Dương Hol, ở ấp Tắc Gồng, xã Tham Đôn, huyện Mỹ Xuyên, tỉnh Sóc Trăng có 2.000 m² đất trồng lúa nhưng hiệu quả kinh tế rất kém. Do mỗi năm chỉ sản xuất được 1 vụ, thời gian còn lại là đất bỏ trống. Ông Hol cho biết: “Trồng lúa năm được năm mất, mỗi năm thu hoạch được khoảng vài trăm kí lúa, trừ hết chi phí thì không còn là bao. Tôi và con trai phải làm thuê mướn thêm mới đủ lo cho 7 miệng ăn trong gia đình”.

Ông Dương Hol (ấp Tắc Gồng, xã Tham Đôn) hợp đồng thoả thuận với ông Nguyễn Văn Út Nhỏ để cải tạo đất làm ao nuôi tôm đổi bằng chi phí thi công là đất dư thừa, bùn, bả…

Đất ruộng của gia đình ông Hol thuộc khu vực được chính quyền cho cải tạo, khuyến khích mỗi năm sản xuất 1 vụ lúa và nuôi tôm vào mùa khô (mặn xâm nhập). Thế nhưng, để nuôi được tôm trên đất ruộng cần phải cải tạo đất, đắp bờ, giữ được nước phải đầu tư rất lớn mà gia đình ông Hol không đủ khả năng. Do đó, để cải tạo ao nuôi tôm, ông Hol thoả thuận với ông Nguyễn Văn Út Nhỏ (người chuyên thi công cải tạo ao nuôi tôm) đưa xe cơ giới vào ủi, đào đất xuống 30cm. Sau khi lấy đất này be bờ kiên cố, làm thành ao đúng kĩ thuật, số đất dư thừa ông Út Nhỏ được lấy chở đi; đổi lại ông Hol không phải trả chi phí tiền đào ao. “Tôi hi vọng rằng, khi có được cái ao trên chân ruộng, mùa mưa sạ lúa, mùa nắng đầu tư nuôi tôm, nếu được “trời thương” thì gia đình tôi có cơ hội đổi thay”, ông Hol kì vọng.

Thế nhưng, ngày 17/6/2021, khi ông Út Nhỏ đưa xe cơ giới vào thi công thì bị Cảnh sát Phòng chống tội phạm về môi trường, Công an tỉnh Sóc Trăng lập biên bản xử lí. Từ đó ao ruộng nhà ông Hol bỏ hoang.

Không chỉ ông Hol, ông Võ Văn Lượng ở cùng ấp cũng rơi vào hoàn cảnh tương tự. Gia đình ông Lượng có 2.800 m² đất đã làm ao nuôi tôm, cá từ hàng chục năm trước nhưng vì khó khăn, ao nuôi bỏ trống nên lau, cỏ mọc um tùm. Không có kinh phí cải tạo ao, gia đình ông Lượng thoả thuận với ông Út Nhỏ thực hiện cải tạo ao nuôi tôm; số đất, bùn, cỏ rác dư thừa ông Út Nhỏ được sử dụng thay trả chi phí cải tạo ao.

Anh Ngô Văn Vỗ, con rể ông Lương cho biết: “Với thoả thuận như vậy, gia đình tôi không tốn chi phí mà ngược lại còn được ông Út Nhỏ hỗ trợ thêm về vật tư, ống cống… đồng thời phần cỏ rác, đất bùn thải dư ra, ông Út Nhỏ vận chuyển đi nơi khác thì gia đình tôi khỏi tốn công xử lí hoặc tốn diện tích chứa phần thừa thải”.

Thế nhưng, khi ông Út Nhỏ đưa phương tiện vào nạo vét, chỉnh sửa ao và đưa phần đất thừa đi nơi khác thì bị lực lượng chức năng lập biên bản xử lí. Công trình cải tạo ao của ông Võ dang dỡ đến nay. Ông Võ tâm sự: “Gia đình tôi nghèo, quá khó khăn và còn bệnh tật. Kinh tế trông chờ, hi vọng vào cái ao nhưng…. biết khi nào mới vươn lên thoát nghèo đây”

Phân tôm, chất thải từ đáy ao có là khoáng sản?

Việc xử lí chất thải trong nuôi trồng thuỷ sản, đặc biệt là nuôi tôm chuyên canh đến nay vẫn còn là bài toán khó với nhiều địa phương. Bởi, thông thường người dân sau thu hoạch, cải tạo vệ sinh ao tôm và bơm đổi chất thải ra môi trường sông, rạch. Điều này vi phạm luật môi trường, đồng thời gây ô nhiễm nguồn nước và môi trường nuôi, do dịch bệnh.

Nhiều hộ nuôi có điều kiện thì làm ao lắng chất thải hoặc vun chất thải quanh bờ ao, dùng hoá chất, vôi… để xử lí. Tuy nhiên, khi gặp thời tiết xấu, mưa sẽ chảy chất thải xuống ao sẽ ảnh hưởng đến ao tôm đang nuôi.

Để giải quyết bài toán khó này, nhiều hộ nuôi tôm phải thuê mướn nhân công máy móc, di chuyển bùn, chất thải của ao tôm đi nơi khác. Tuy nhiên, với cách làm này sẽ phát sinh chi phí lớn. Để giảm chi phí này, người nuôi tôm chọn cách là hợp đồng thoả thuận với các chủ xe cơ giới bằng cách lấy chi phí cải tạo ao nuôi đổi phần chất thải bỏ ra cho chủ xe cơ giới để họ chở đi nơi khác tôn nền nhà hoặc làm đường lộ.

Gia đình anh Hồ Văn Tưởng, ở ấp Hoà Nhờ A, xã Hoà Tú 2, huyện Mỹ Xuyên, có 8.000m² đất ao nuôi tôm chuyên canh. Qua nhiều năm nuôi tôm, lượng chất thải từ đáy ao bỏ ra rất lớn, nên vụ nuôi năm 2021, anh Tưởng hợp đồng thuê ông Đặng Văn Khải, ở xã Hoà Tú 2, cải tạo ao tôm và đổi chi phí bằng chất buồn thải bỏ ra. “Hợp đồng được với bên cơ giới lấy đi chất thải đáy ao mà còn không phải tốn chi phí cải tạo đáy ao, bờ ao, người dân ở đất mừng lắm, vì dân lợi đôi đường”- anh Tưởng chia sẻ.

Ông Hồ Văn Tưởng (ấp Hoà Nhờ A, xã Hoà Tú 2) thoả thuận thuê ông Khải vào thi công cải tạo ao tôm, đổi chi phí bằng bùn, cháy thải đáy ao nhưng khi ông Khai di chuyển bùn thải thì bị cơ quan chức năng xử lí.

Tuy nhiên, ngày 11/3/2021, khi đang thực hiện cải tạo ao cho gia đình anh Tưởng, ông Khải bị lực lượng chức năng lập biên bản vì có hành vi khai thác khoáng sản trái phép. Sau đó, UBND tỉnh Sóc Trăng ra quyết định xử phạt hành chính ông Khải 35 triệu đồng, đồng thời phạt bổ sung là tịch thu phương tiện khai thác và buộc khắc phục hậu quả (Phương tiện bị tịch thu được quy đổi thành tiền, tương ứng với giá trị phương tiện vi phạm).

Tương tự, gia đình anh Bùi Văn Khoẻ, ở ấp Hoà Đặng, xã Ngọc Đông, huyện Mỹ Xuyên, có ao tôm với diện tích 2.000m². Để tiết kiệm và giải quyết bài toán xử lí chất thải sau nuôi, anh Khoẻ thoả thuận với ông Phan Thanh Vũ, ở xã Thạnh Phú, huyện Mỹ Xuyên, cải tạo ao nuôi bằng hình thức lấy chất thải đổi chi phí thi công.

Ngày 4/3/2021, khi ông Vũ đưa phương tiện vào thi công cải tạo, nạo vét ao cho gia đình ông Khoẻ thì cũng bị lực lượng chức năng tỉnh lập biên bản và tạm giữ 2 xe ben, 1 xe cuốc về hành vi khai thác khoáng sản trái phép. Áp dụng điểm d, Khoản 4, Điều 47, Nghị định số 36/2020/NĐ-CP, xử phạt vi phạm hành chính, UBND tỉnh Sóc Trăng xử phạt ông Vũ 50 triệu đồng và tịch thu tang vật, phương tiện. Do phương tiện ông Vũ thuê nên giá trị phương tiện được quy thành tiền là 453,3 triệu đồng, buộc ông Vũ phải nộp, còn xe trả cho chủ sở hữu.

Xử phạt người làm thuê có hợp lí?

Huyện Mỹ Xuyên có 5/11 đơn vị xã, thị trấn là vùng đất có điều kiện khí hậu khắc nghiệt, mỗi năm chỉ làm 1 vụ lúa vào mùa mưa. Mặc dù vùng đất nông nghiệp nhiễm mặn này cho năng suất trồng lúa rất thấp so với vùng khác nhưng huyện vẫn chủ trương yêu cầu người dân thực hiện mỗi năm sản xuất 1 vụ lúa, 1 vụ tôm. Một lão nông cho biết: “Tuy nhiên, trên thực tế, người dân vẫn có xu hướng chuyển hẳn đất lúa sang nuôi tôm, bởi nếu trúng một vụ tôm bằng 10 lần làm lúa, còn làm lúa thì không đủ ăn”.

Trở lại câu chuyện, với phần đất của gia đình ông Lượng, ông Hol, ở ấp Tắc Gồng, xã Tham Đôn là vùng đất được chính quyền định hướng sản xuất 1 vụ lúa, 1 vụ tôm. Nhưng nền đất lúa cao cần phải cải tạo lại thì mới vừa trồng lúa và 1 vụ nuôi tôm được. Do không có kinh phí, các hộ này chọn hình thức thuê đơn vị cải tạo và đổi phần đất bùn, đất dư. Mặt khác, với diện tích nhỏ, sau cải tạo thành ao nuôi, lượng đất dư ra nếu không vận chuyển đi nơi khác thì sẽ chiếm phấn lớn đất sản xuất của họ.

Thế nhưng, ngày 17/6/2021, khi ông Nguyễn Văn Út Nhỏ đưa phương tiện vào thi công và chở đi một phần đất, bùn dư thừa thì bị Cảnh sát phòng chống tội phạm về môi trường, Công an tỉnh Sóc Trăng lập biên bản rồi tạm giữ phương tiện, giấy chứng nhận hành nghề cho đến nay. Ngày 3/12/2021, Trưởng Phòng Cảnh sát phòng chống tội phạm về môi trường ra quyết định tạm đình chỉ giải quyết nguồn tin về tội phạm đối với ông Út Nhỏ, nhưng giấy tờ, phương tiện vẫn đang bị tạm giữ. Trong khi đó, chủ đất là gia đình ông Hol, ông Lượng (con rể là ông Võ) thừa nhận và có cả đơn, khẳng định mình là chủ đất cải tạo ao tôm và có thoả thuận với ông Út Nhỏ.

Ông Nguyễn Văn Út Nhỏ, người chuyên thi công cải tạo ao nuôi tôm cho người dân.

Ông Nguyễn Văn Lực, người đã có 18 năm làm nghề cơ giới, chuyên thi công đào ao, cải tạo ruộng cho người dân trong vùng, cho biết: “Đất ruộng ở đây được chính quyền cho phép cải tạo thành ao để vừa nuôi tôm vừa trồng lúa. Để làm được ao vừa nuôi tôm, vừa trồng lúa đúng yêu cầu thì kinh phí đào ao không nhỏ. Với 1.000m², người dân muốn làm sâu xuống 10cm thì mất 2,8 triệu đồng tiền công, 20 cm là 3,8 triệu đồng, 30 cm thì 4,8 triệu đồng. Bà con ở đây khao khát nuôi tôm lắm nhưng không có tiền làm ao. Do vậy họ mới đổi chi phí bằng đất thừa (bỏ rác, bùn) để có ao”.

Bị phạt, người làm thuê khởi kiện ra Toà

Theo Luật sư Nguyễn Ngọc Truyền, Đoàn Luật sư tỉnh Hậu Giang: Các hộ dân có Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, họ đang nuôi tôm và vệ sinh ao tôm, chất thải mùn bỏ đi đổi cấn trừ công chi phí cơ giới là có lợi và phù hợp. Ngoài ra, các hộ có ao tôm nhỏ muốn cải tạo thành ao lớn hơn, quá trình cải tạo ao sẽ dư đất nhưng không có nhu cầu sử dụng nào khác. Thậm chí, đất thừa chất đống lại sẽ chiếm diện tích, họ không bán mà chỉ đổi chi phí thi công cải tạo ao thì đó không thể gọi là khai thác khoáng sản.

Đây là nhu cầu cải tạo sản xuất nuôi trồng thật sự của người dân trong vùng được phép nuôi, không ảnh hưởng đến lợi ích của Nhà nước. Mặt khác, người dân cải tạo ao hồ trong vùng được phép chuyển đổi theo quy hoạch của chính quyền. Quá trình cải tạo thì phải có dư thừa, cũng như loại bỏ chất thải mùn, không thể chất đống cao lên trên khuôn viên đất được, họ đổi chi phí là phù hợp nhưng cơ quan chức năng cho rằng khai thác khoáng sản là xử phạt là chưa phù hợp.

Hoạt động cải tạo đất làm ao nuôi tôm ở Mỹ Xuyên, Sóc Trăng.

Mặt khác, việc UBND tỉnh Sóc Trăng ra quyết định xử phạt hành chính và áp dụng hình phạt bổ sung là tịch thu phương tiện. Tuy nhiên phương tiện lại được qui phương tiện thành tiền rồi buộc người bị phạt đóng số tiền tương đương và trả phương tiện cho chủ là không phù hợp và không có quy định trong luật.

Ngoài ra, theo Luật sư Truyền, cách xử lí của cơ quan chức năng ở tỉnh Sóc Trăng không thống nhất, cũng cùng một địa bàn, vị trí mà có người bị xử lí, người không. Điều này rất dễ nhận ra vì hiện trường xảy ra là cố định nên việc chứng minh không khó.

Thông tin từ TAND tỉnh Sóc Trăng cho biết hiện Toà đã thụ lí đơn khởi kiện hành chính của các ông Đoàn Văn Khải, Nguyễn Văn Út Nhỏ, Phan Thanh Vũ về việc yêu cầu huỷ biên bản hành chính của Trưởng phòng Cảnh sát phòng chống tội phạm về môi trường, Công an tỉnh Sóc Trăng và quyết định xử phạt vi phạm hành chính của UBND tỉnh Sóc Trăng.